تاریخچه مرکز آمار ایران

در تیرماه ۱۳۴۴ ه.ش قانونی در مجلس شورای ملی به تصویب رسید كه مركز آمار ایران را بنا نهاد واین مركز را از وزارت كشور منتزع و به عنوان زیرمجموعه سازمان برنامه به رسمیت شناخت. در این قانون، بر تمركز بیشتر در جمع آوری اطلاعات از طریق طرح‌های آمارگیری نمونه‌ای وسرشماری مركز آمار ایران تأكید شد و همه دستگاه‌ها را موظف نمود تا آمار و اطلاعات مورد نیاز مركز آمار ایران را در اختیار این مركز قراردهند. انتشار سالنامه آماری كشور یكی از وظایف مركز تعیین شد و اجرای اولین سرشماری عمومی نفوس و مسكن كشور پس از تصویب این قانون نیز برای سال ۱۳۴۵ ه.ش در نظر گرفته شد كه با اجرای آن، جمعیت ایران ۲۵۷۸۸۷۲۲ نفرشمارش شد. اولین سالنامه آماری كشور نیز در سال۱۳۴۵ ه.ش منتشرشد. برای اولین بار مرکز آمار ایران در سال ۱۳۵۱ ه.ش سرشماری سالانه از کارگاه های بزرگ صنعتی (۱۰ نفر کارکن و بیش تر) را آغاز نمود كه اجرای این طرح با تغییراتی تاكنون نیز ادامه دارد. در سال ۱۳۵۳ ه.ش دومین سرشماری از معادن متشکل کشور با همکاری مرکز آمار ایران و وزارت صنایع و معادن اجرا شد. تاریخچه مرکز آمار ایران
 

طی سال های ۱۳۴۴ تا۱۳۵۳ ه.ش فرایند منطقه‌ای شدن نظام برنامه‌ریزی در كشور مورد توجه سازمان برنامه ( كه حالا دیگر به سازمان برنامه وبودجه تغییرنام یافته بود) قرار گرفت و به این منظور در ابتدا ۱۱ منطقه و به مرور ۲۳ منطقه كشوری كه به تعداد استان‌های كشور در آن سال‌ها بود ایجاد كرد. مركز آمار ایران نیز به دنبال این سازماندهی جدید در مناطق مزبور، مناطق یا واحدهای آماری تشكیل داد تا در فرایند مدیریت اجرای طرح‌های آماری و به ویژه در مرحله جمع آوری اطلاعات به صورت منسجم‌تری ایفای نقش كند.

تهیه نخستین جدول داده- ستانده مركز و سومین جدول داده_ ستانده ایران برای سال ۱۳۵۲ ه.ش در دستور كار مركز آمار ایران قرار گرفت. مرکز آمار ایران با همکاری بازوهای اجرایی خویش در سطح استان‌ها که با نام منطقه آماری فعالیت می‌کردند علاوه بر اجرای طرح‌های آماری گوناگون، سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۵۵ ه.ش را نیز به مرحله اجرا گذاشت. بر اساس نتایج این سرشماری جمعیت ایران به ۳۳۷۰۸۷۴۴ نفر رسید. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال۱۳۵۷ ه.ش هر چند در تعداد طرح‌های آمارگیری مركز آمار ایران كاهش قابل توجهی روی داد ولیكن این مركز به سرعت و با تمام توان خویش در خدمت اهداف عالیه انقلاب درآمد. در سال ۱۳۵۸ ه.ش علاوه بر اجرای طرح‌های مستمر و سالانه قبلی، جمع‌آوری اطلاعات ثبت شده پروانه‌های ساختمانی صادره توسط شهرداری‌های کشور مورد توجه مرکز آمار ایران قرار گرفت و از سال ۱۳۵۸ ه.ش اطلاعات مذکور گردآوری و به صورت سالانه منتشر شده است

براساس ماده واحده قانونی مصوب 1359/4/15 شورای انقلاب و در راستای اجرای سیاست مربوط به تقویت مبانی نظام عدم تمركز و حذف تشكیلات زائد اداری و افزایش كارایی سازمان‌های دولتی، مناطق آماری زیر مجموعه مركز آمار ایران در دفاتر سازمان برنامه و بودجه در استان ها ادغام شد و از ابتدای سال ۱۳۶۰ ه.ش سازمان‌های برنامه و بودجه استان‌ها ایجاد شدند كه از آن تاریخ وظایف مربوط به جمع‌آوری آمار و اطلاعات در استان‌ها به عهده معاونت آمار و انفورماتیك آن سازمان گذاشته شد. در دهه ۱۳۶۰ توجه ویژه ای به تولید آمارهای بخش خدمات در مركز به عمل آمد و در نتیجه آن، اجرای طرح‌های آمارگیری متنوعی در این بخش از جمله طرح‌های آمارگیری از عمده فروشی ها و خرده فروشی‌ها در دستور كار قرار گرفت. در سال های ۱۳۶۴ ه.ش و ۱۳۶۵ ه.ش مرکز آمار ایران به آمارگیری از معادن تحت پوشش بخش عمومی اقدام کرد و از سال ۱۳۶۷ ه.ش آمـارگیـری از معـادن کشـور به طور سالانه انجـام شده است. در این دهه همچنین طرح‌های بزرگی همچون تهیه جداول داده - ستانده برای سال ۱۳۶۵ ه.ش اولین سرشماری عمومی عشایر كوچنده، اولین سرشماری عمومی كشاورزی و اولین سرشماری عمومی نفوس ومسكن پس از پیروزی انقلاب اسلامی(چهارمین سرشماری عمومی نفوس ومسكن ایران) به اجرا درآمدند كه براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس ومسكن در سال ۱۳۶۵ ه.ش جمعیت ایران به ۴۹۴۴۵۰۱۰ نفر رسید. با ورود به دهه هفتاد و به دلیل مشكلات ناشی از جنگ تحمیلی كه جابجایی‌های زیادی را در زمان اجرای سرشماری عمومی نفوس ومسكن ۱۳۶۵ ه.ش به وجود آورده بود و الگوهای مهاجرت و آمار جمعیت شهرها را دچار اشكال نموده بود.
طی سال های ۱۳۴۴ تا۱۳۵۳ ه.ش فرایند منطقه‌ای شدن نظام برنامه‌ریزی در كشور مورد توجه سازمان برنامه ( كه حالا دیگر به سازمان برنامه وبودجه تغییرنام یافته بود) قرار گرفت و به این منظور در ابتدا ۱۱ منطقه و به مرور ۲۳ منطقه كشوری كه به تعداد استان‌های كشور در آن سال‌ها بود ایجاد كرد. مركز آمار ایران نیز به دنبال این سازماندهی جدید در مناطق مزبور، مناطق یا واحدهای آماری تشكیل داد تا در فرایند مدیریت اجرای طرح‌های آماری و به ویژه در مرحله جمع آوری اطلاعات به صورت منسجم‌تری ایفای نقش كند.

 

آمارگیری جمعیت جاری به روش سرشماری توأم با نمونه‌گیری در سراسر كشور انجام شد. در این دهه رویكرد جدیدی در مركز اتخاذ شد. هدف آن، ساماندهی آمارهای ثبتی به روش بررسی و ساماندهی سیستم‌های اطلاعات و عملیاتی و دور جدید محاسبه حساب‌های ملی و منطقه ای براساس آخرین ویرایش سیستم حساب‌های ملی مورد توصیه سازمان ملل متحد بود. دومین سرشماری عمومی كشاورزی در سال ۱۳۷۲ ه.ش و دومین سرشماری اجتماعی اقتصادی عشایر كوچنده در سال۱۳۷۷ ه.ش به مرحله اجرا درآمدند. مرحله اول سرشمـاری عمومـی صنعـت و معـدن با هدف جمع آوری اطلاعات چارچوبـی کلیـه فعالیتـهای اقتصادی کشور در پائیز سـال ۱۳۷۳ ه.ش و مرحله دوم سرشمـاری نیز بـا هدف تهیه اطلاعات تفصیلی مربوط به بخش‌های صنعـت و معـدن درسـال ۱۳۷۴ ه.ش انجام شد. همچنین برای اولین بار مطالعه و بررسی آمارهای محیط‌زیست در مركز مورد توجه قرار گرفت و در سال‌های پایانی این دهه برخی اطلاعات زیست محیطی كارگاه‌های صنعتی بزرگ جمع آوری و منتشر شد. در ادامه، فعالیت‌هایی كه در دهه ۶۰ ه.ش برای پوشش آمارهای بخش خدمات انجام گرفته بود در این دهه نیز تلاش‌هایی برای گسترش دامنه تولید آمار در بخش خدمات صورت گرفت كه از جمله آن‌ها می‌توان به اجرای آمارگیری‌های جدید در بخش حمل و نقل، انبارداری، مسكن و... اشاره نمود. همچنین سومین جدول داده - ستانده مركز نیز برای سال ۱۳۷۰ ه.ش در این سال ها تهیه شد.

 

در اواسط این دهه، پنجمین سرشماری عمومی نفوس و مسكن كشور در سال ۱۳۷۵ ه.ش اجرا شد كه برای اولین بار از دستگاه‌های خودكار برای ورود و پردازش اطلاعات (OMR) مورد استفاده قرار گرفت. براساس نتایج حاصل از این سرشماری، جمعیت ایران به ۶۰۰۵۵۴۸۸ نفر رسید. از سال ۱۳۷۶ ه.ش اجرای طرح آمارگیری نمونه‌ای بررسی ویژگی‌های اشتغال و بیکاری خانوار به صورت سالانه آغاز شد. اجرای طرح‌های آمارگیری متنوع با موضوعات كشاورزی و مسكن نیز رونق بیشتری در این سال‌ها پیدا كرد. یكی از اقدامات بسیار مهم در این سال‌ها تأسیس پژوهشكده آمار وابسته به مركز آمار ایران در سال ۱۳۷۸ بود كه با هدف پاسخگویی به بخشی از نیازهای پژوهشی در زمینه آمار و اطلاعات در نظام آماری كشور ایجاد شد. همچنین در سال ۱۳۷۸ اولین وب‌گاه مركز آمار ایران راه اندازی شد. با فعال شدن شورای عالی آمار، ساختارجدید، وظایف و گردش كار نظام آماری كشور در سال ۱۳۷۹ ه.ش مورد تصویب شورای عالی آمار قرار گرفت و مركز آمار ایران به عنوان دبیرخانه شورا، وظیفه ایجاد هماهنگی و فعال سازی كمیته‌های آماربخشی مستقر در دستگاه‌های اجرایی را كه در آن زمان تعدادشان به ۳۰ كمیته می‌رسید، برعهده گرفت. درسال ۱۳۷۹ ه.ش سازمان برنامه و بودجه کشور با سازمان امور اداری و استخدامی کشور ادغام شد و تحت عنوان سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور به فعالیت خود ادامه داد.

 

با ورود به دهه هشتاد، فعالیت‌های بسیاری در مركز انجام پذیرفت این فعالیت‌ها شامل تهیه چهارمین جدول داده-ستانده مركز برای سال ۱۳۸۰ ه.ش، اجرای سرشماری عمومی كارگاهی در سال ۱۳۸۱ ه.ش كه بیش از ۲۸۰۰۰۰۰ كارگاه را در كشور شناسایی نمود، تكمیل پوشش بخش‌های دیگری از آمارهای بخش خدمات كه با ورود فناوری‌های جدید به كشور مورد توجه قرار گرفته بودند از جمله آمارگیری‌های مربوط به كارگاه‌های خدمات اینترنت و تلفن همراه و آمارگیری از كاربران اینترنت، اجرای طرح آمارگیری اشتغال و بیكاری به صورت فصلی از ابتدای سال ۱۳۸۰ ه.ش و اصلاح اساسی این طرح در سال ۱۳۸۴ ه.ش و اجرای مستمر آن با عنوان جدید طرح آمارگیری نیروی كار كه تا كنون نیز ادامه دارد، می‌شود. همچنین در این دهه، محاسبه شاخص‌های قیمت در بخش های تولیدكننده نیز مورد توجه قرارگرفت.

برای نخستین بار در این سال‌ها طرح‌های آمارگیری با موضوعات فرهنگی با همكاری مركز در سطح كشور به اجرا درآمد. در سال ۱۳۸۲ ه.ش، سومین سرشماری عمومی كشاورزی در كشور به اجرا درآمد كه بر اساس نتایج آن، بیش از ۴۰۰۰۰۰۰ بهره‌بردار كشاورزی در كشور شناسایی شدند. طی سال های ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۶ ه.ش، جمهوری اسلامی ایران(مركز آمار ایران) به صورت رسمی به عضویت كمیسیون آمار سازمان ملل متحد درآمد و در این دوره اقدامات گسترده‌ای به منظور ارتقای كیفیت آمارهای تولیدی خود پایه ریزی واجرا نمود.در ضمن ایران(مرکز آمار ایران) طی دوره ۲۰۱۰-۲۰۰۵ به عنوان عضو شورای حکام موسسه آمار آسیا و اقیانوسیه(سیاپ) که وابسته به کمیسیون اجتماعی و اقتصادی منطقه آسیا و اقیانوسیه سازمان ملل متحد ( اسکاپ) است انتخاب شد و همکاری‌های گسترده‌ای با سیاپ در زمینه برگزاری دوره آموزشی بین المللی و منطقه‌ای داشته است.

 

ششمین سرشماری عمومی نفوس و مسكن كشور با بكارگیری حدود۹۰ هزار نفر و به روش سرشماری توأم با نمونه‌گیری درسال ۱۳۸۵ ه.ش، به اجرا درآمد كه بر اساس نتایج آن، جمعیت ایران به ۷۰۴۹۵۷۸۲ نفر رسید. در این سرشماری نیز از روش‌های نوین(ICR) برای ورود و پردازش اطلاعات استفاده شد. تصویب فواصل پنج ساله برای اجرای سرشماری عمومی نفوس و مسكن در كشور توسط هیئت وزیران، یكی دیگر از وقایعی بود كه در سال۱۳۸۶ ه.ش، به وقوع پیوست و طبق آن مركز آمار ایران موظف شد تا اولین سرشماری پس از این مصوبه را در سال ۱۳۹۰به مرحله اجرا درآورد. در سال ۱۳۸۶ ه.ش، سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور منحل و انجام وظایف آن در قالب معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری وبا رویكردی جدید پیگیری شد. به دنبال آن، سازمان‌های مدیریت و برنامه ریزی استان‌های سراسر كشور نیز با استانداری‌ها ادغام و از آن پس وظایف خود را در قالب معاونت برنامه‌ریزی استانداری، زیر مجموعه وزارت كشور ادامه دادند. یكی از مهمترین اتفاقات در این دهه، ورود موضوع آمار (برای اولین بار در تاریخ تدوین برنامه های عمرانی و توسعه قبل و بعد از انقلاب اسلامی) به مواد قانونی برنامه پنج ساله چهارم توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (۱۳۸۴-۱۳۸۸ ه.ش) و متعاقب آن تهیه برنامه ملی آمار برای نظام آماری كشور بود. طی سال‌های ۱۳۸۷تا۱۳۸۹ ه.ش، عمده‌ترین فعالیت مركز آمار ایران مشاركت در بزرگترین طرح اصلاحات اقتصادی در كشور (طرح هدفمند كردن یارانه‌ها) و تهیه و اجرای طرح جمع‌آوری اطلاعات اقتصادی خانوارهای كشور بود.

 

هچنین از سال ۱۳۸۷ و با ورود دستگاه‌های دستیار دیجیتال شخصی(PDA) به مركز، سنگ بنای استفاده از ابزارهای الكترونیكی همراه و كوچك به منظور جمع‌آوری اطلاعات بدون استفاده از كاغذ كه حاوی اطلاعات مكانی نیز باشند در نظام آماری‌ كشور گذاشته شد. هفتمین سرشماری عمومی نفوس و مسكن كشور با مشاركت بیش از ۱۱۴۰۰۰ نفر درسال ۱۳۹۰ ه.ش، به مرحله اجرا درآمد كه براساس نتایج آن، جمعیت كشور به ۷۵۱۴۹۶۶۹ نفر بالغ شد. در این سال دومین برنامه ملی آمار كشور(۱۳۹۴-۱۳۹۰ ه.ش) نیز براساس ماده ۵۴ قانون برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (كه مركز آمار ایران را به عنوان مرجع رسمی تهیه، تولید و انتشار آمار رسمی در كشور معرفی نموده است) به تصویب شورای عالی آمار رسید كه در آن مبنای حركت مركز آمار ایران و نظام آماری كشور طی۵ سال اجرای برنامه ترسیم شده است. هشتمین سرشماری نفوس و مسکن در سال ١٣٩٥، به دو شیوه خودتکمیلی و ثبت اطلاعات توسط خانوار با استفاده از اینترنت در سامانه‌ی سرشماری اینترنتی و مصاحبه‌ حضوری مأمور سرشماری با استفاده از تبلت اجرا شد. بر اساس نتایج این سرشماری، جمعیت کشور بالغ بر ٧٩٩٢٦٢٧٠ نفر بود.

 

تاریخ به‌روزرسانی: 10 تیر 1403