بررسی و شناخت معلولیت و ناتوانی در جمعیت از موضوعاتی است كه طی چند دهه گذشته مورد توجه دولت‌ها قرار گرفته است. آمار تعداد افرادی که توانایی انجام برخی فعالیت‌های شخصی و اجتماعی را ندارند و باید به طریقی توسط دولت‌ها حمایت شوند از اطلاعات مهمی است که از طریق سرشماری‌ها یا طرح‌های آمارگیری حاصل می‌شود. در سرشماری‌های مختلف ایران طراحی‌های کاملاً متفاوتی در خصوص این پرسش تجربه شده است. از تهیه‌ی یک چارچوب برای معلولیت در سرشماری 1375 تا پرسش گسترده‌ی این قلم در سرشماری 1355. در سرشماری‌های 1365، 1385 و 1390 نیز این قلم پرسیده و نتایج آن منتشر شده است. در سال 1383 با تصویب قانون جامع حمایت از معلولان وجود این پرسش در سرشماری قطعیت یافت.

بر اساس توصیه‌های بین‌المللی، مفهوم ناتوانی (Disability) جایگزین مفهوم معلولیت (Handicap) شده است. مفهوم ناتوانی به محدودیت‌ها و کمبودهای ناشی از یک معلولیت (اختلال) برای یک انسان نرمال اشاره دارد ولی معلولیت به آسیب‌ها و ضایعات (مادرزادی و غیرمادرزادی) برمی‌گردد که فرد را در انجام یک نقش طبیعی (بسته به سن، جنس و عوامل اجتماعی و فرهنگی) محدود می‌کند. هدف از سنجش ناتوانی، ارزیابی برابری فرصت‌ها و امکانات است و این ارزیابی به دولت‌ها برای برنامه‌ریزی جهت فراهم کردن امکانات و زیرساخت‌های لازم برای توانمندسازی یا توانبخشی افراد معلول و ناتوان جامعه کمک می‌کند. اگر دولت‌ها موفق به اجرای این امر مهم شوند گام مهمی را در جهت ارتقای کیفیت زندگی این افراد برداشته‌اند. اهدافی که در این گزارش دنبال ان بوده‌ایم عبارتند از:

‏- بررسی سؤال وضع معلولیت در سرشماری‌های ایران

‏- بررسی رویکردهای موجود در زمینه ناتوانی، معلولیت و سلامت

‏- بررسی و مقایسه سؤال وضع ناتوانی در پرسشنامه برخی از کشورها

‏- ارائه سؤال یا سؤالات پیشنهادی برای سنجش مفهوم ناتوانی

در نهایت براساس توصیه‌های بین‌المللی مجموعه‌ای از پرسش‌ها برای استفاده در سرشماری‌ها و طرح‌ها پیشنهاد می‌شود. این پرسش‌ها در خصوص مشکلات مربوط به سلامت در 6 حیطه‌ی کارکردی: بینایی، شنوایی، راه رفتن، شناسایی، مراقبت از خود و ارتباطات است.این مقاله توسط حسام خدامرادی كارشناس  دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری مركز آمار ایران تهیه شده است. برای مشاهده متن كامل به فایل پیوست مراجعه كنید.