روابط عمومی مرکز آمار ایران : یکی از جدی‌ترین تحولات از منظر کیفیت آمارهای رسمی، اطلاع‌رسانی وضعیت کیفیت دستگاه‌های اجرایی کشور در بخش سامانه‌های عمومی درگاه ملی آمار ایران است. در این سامانه، وضعیت کیفیت دستگاه‌های اجرایی کشور و همچنین ویژگی‌های آن دسته از دستگاه‌هایی که موفق به اخذ تقدیرنامه "اهتمام به پیاده‌سازی چارچوب مدیریت کیفیت آمارهای رسمی ایران» شده‌اند، اطلاع‌رسانی می‌شود. نظر به این که همواره موضوع کیفیت آمارهای ارائه شده، دغدغه‌ اصلی استفاده‌کنندگان و تولیدکنندگان آمار بوده است، به این بهانه، روابط عمومی مرکز آمار ایران، گفتگویی با خانم زهرا نجفی، معاون دفتر استانداردها، نظارت و ارزیابی طرح‌های آماری مرکز آمار ایران، داشته است تا جزئیات بیشتری در مورد بررسی کیفیت آمارهای رسمی از زبان ایشان بیان شود:

• سرکارخانم نجفی، ضمن تشکر از اینکه وقت خود را در اختیار ما قرار دادید، به عنوان اولین سوال بفرمایید، تا چه اندازه، درست و دقیق بودن آمار، بر کیفیت آن موثر است؟

بحث درستی و دقت آمارها، بسیار مهم است ولی در کیفیت، تنها به این موضوع یا مؤلفه بسنده نمی‌شود. آمار هم مثل سایر خدمات، ابعاد مختلفی دارد که مرکز آمار ایران در هنگام تولید آمارها، به همه آنها توجه می‌کند. به عنوان نمونه، ممکن است تولید آمار دقیق، زمان زیادی لازم داشته باشد، در حالی که کاربر اصلی ترجیح می‌دهد با درجه دقت کمتر ولی در زمان کوتاه‌تر به آمار مورد نیاز دست پیدا کند. مثلا ترجیح دهد که آمار فصلی با دقت پایین‌تر در دسترس باشد تا اینکه به آمار سالانه با دقت بالاتر دسترسی داشته باشد. اینجا بحث بهنگام بودن آمارها، در مقابل درستی آن مطرح می‌شود. مولفه‌های دیگری هم در بحث کیفیت مهم هستند مثل دسترسی آسان به آمارها، واضح و تفسیرپذیر بودن و مقایسه‌پذیر بودن آمارها.

• با توجه به این که مرکز آمار ایران، هماهنگ‌کننده نظام آماری کشور است، آیا در زمینه کیفیت آمارهای نظام آماری برنامه‌ای دارید؟

سؤال بسیار خوبی است. با توجه به اهمیت تولید آمارهای با کیفیت برای نظام برنامه‌ریزی و سیاستگذاری کشور، در سومین و چهارمین برنامه ملی توسعه آمار کشور، به این موضوع توجه ویژه شده و مرکز آمار مکلف شده است تا با کمک دستگاه‌های اجرایی، فهرست آمارهای رسمی نظام آماری را تهیه و نسبت به ارزیابی آن‌ها اقدام کند.

آمارهای رسمی، آمارهایی هستند که مورد نیاز برنامه‌ریزی کشور می‌باشند و طبق استانداردهای مرکز آمار ایران، به منظور جلوگیری از موازی‌کاری و تشتت آماری، توسط یک دستگاه اجرایی تولید و منتشر می‌شوند. به همین منظور، فهرست آمارهای رسمی از سال 1399 تهیه و سالانه بازنگری می‌شود. آیین‌نامه ارزیابی کیفیت آمارهای رسمی نیز تهیه و توسط رئیس محترم سازمان برنامه و بودجه کشور ابلاغ شده‌است.

 طبق این آیین‌نامه، سه سطح از کیفیت برای آمارهای رسمی تعریف شده است، که اولین و ابتدایی‌‌ترین سطح، «اهتمام به پیاده‌سازی چارچوب کیفیت نظام آماری» است. پله دوم، سطح «تعهد به کیفیت» و بالاترین سطح، «تضمین کیفیت» می‌باشد.

• فرایند تدوین و ابلاغ آمارهای رسمی چگونه است ؟

در فرآیند گذار از نظام آماری سنتی به مدرن، فهرست آمارهای رسمی اهمیت بسیار پیدا می­کند؛ به­گونه­ای که یکی از مؤلفه­های نظام آماری مدرن» فهرست آمارهای رسمی« است. این فهرست ابزاری برای انتظام­بخشی در نظام آماری است و به­عنوان میثاق­نامه­ای مشترک بین کنشگران یک نظام آماری (اعم از تولیدکنندگان و کاربران) ایفای نقش می­کند. به همین منظور، ساختاری در مرکز آمار ایران ایجاد شده است که طی آن مرکز آمار ایران با محوریت دفتر استانداردها، نظارت و ارزیابی طرح‌های آماری، با همکاری کمیته­های آماربخشی و سازمان برنامه و بودجه کشور، اقدام به برگزاری جلسات و تعیین شاخص­ها و متغیرهای فهرست آمارهای رسمی کشور می‌کند. به منظور شناخت دقیق و همه‌جانبه فهرست، برای این هر کدام از شاخص‌ها یا متغیرهای آن، شناسنامه‌ای شامل 13 جزء تهیه می‌شود که شامل مواردی از قبیل عنوان، روش محاسبه، متولی، تعاریف استاندارد، سطح جغرافیایی، تفکیک‌ها و ... است. برای دریافت این اطلاعات و تسهیل ارتباط میان مشارکت‌کنندگان و همچنین به منظور ارائه شاخص‌های نهایی فهرست به کاربران آماری، سامانه ملی شناسنامه شاخص‌های آماری تهیه و در بستر درگاه ملی آمار قرار داده شده که نکته قابل توجه، نمایش وضعیت کیفیت هر آمار رسمی با درج لینکی برای نمایش اطلاعات مربوط به گواهینامه کیفیت آن آمار رسمی می­باشد.

• نحوه ارزیابی این آمارها چگونه است؟

ارزیابی کیفیت بر اساس «چارچوب مدیریت کیفیت آمارهای رسمی نظام آماری ایران» است که چارچوبی جامع برای پیاده‌سازی مدیریت کیفیت در نظام‌های آماری می‌باشد. در این چارچوب 365 شاخص و سنجه برای ارزیابی کیفیت آمارها تعیین شده است. با توجه به میزان پیاده‌سازی این چارچوب، یکی از سطوح سه گانه کیفیت به آمارها اختصاص پیدا می‌کند. در حال حاضر سطح اول یعنی سطح "اهتمام به پیاده‌سازی کیفیت" با 22 سنجه در حال اجرا است. برای ارزیابی این سطح، مستندات مورد نیاز این سطح، توسط دستگاه اجرایی تهیه می‌شود و برای دبیرخانه کیفیت نظام آماری که در مرکز آمار مستقر است، ارسال می‌شود. دبیرخانه نیز، مستندات را به کمیته فنی کیفیت نظام آماری ارسال می‌کند. این کمیته متشکل از 8 نفر از نمایندگان دستگاه‌های اجرایی، 2 نفر نماینده مرکز آمار ایران و 1 نفر نماینده سازمان ملی استاندارد ایران است که مستندات را بررسی می‌کنند. اگر نیاز به اصلاح داشته باشد از طریق دبیرخانه به دستگاه اجرایی اعلام می‌شود و اگر مورد تایید باشد، به‌منظور تصویب، به کمیسیون تخصصی شورای عالی آمار ارسال می‌شود. پس از تصویب کمیسیون تخصصی، از طریق درگاه ملی آمار، سامانه شاخص‌ها و نماگرهای فهرست آمارهای رسمی، اطلاع‌رسانی می‌شود. البته آمارهای مرکز آمار هم از این قاعده مستثنی نیست و علاوه بر شاخص‌هایی که قبلا گفته شد، بر اساس چارچوب کیفیت نظام آماری و سطوح کیفیت نیز ارزیابی می‌شود.

• آیا تا کنون دستگاهی در ارزیابی موفق بوده است؟

بله، از سال 1401 تا کنون که بحث ارزیابی کیفیت آمارهای رسمی و موضوع «تقدیرنامه اهتمام به پیاده‌سازی کیفیت» مطرح شده است، دستگاه‌های مختلفی برای این ارزیابی اقدام کرده‌اند که تا امروز، تعداد 19 دستگاه‌ اجرایی توانستند تقدیرنامه اهتمام را دریافت کنند. البته چند دستگاه دیگر هم درخواست تقدیرنامه اهتمام داشته‌اند، که در دست بررسی است.

• برنامه آتی شما برای ارزیابی کیفیت آمارهای مرکز آمار و نظام آماری چیست؟

در سال 1404 مقرر شده است به تمامی آمارهای رسمی در صورت واجد شرایط بودن «تقدیرنامه اهتمام به پیاده‌سازی کیفیت» صادر شود. دستورالعمل‌های مربوط به سطوح «تعهد به کیفیت» و «تضمین کیفیت» در دست تهیه است و انشاا... تا پایان سال ابلاغ خواهد شد و امیدواریم از سال آینده بتوانیم ارزیابی کیفیت آمارهای رسمی را در این دو سطح از کیفیت نیز داشته باشیم.