شاخص متوسط سال‌های تحصیلی شاخصی است که به عنوان یکی از مؤلفه‌های لازم برای محاسبه‌ی شاخص توسعه‌ی انسانی HDI به کار رفته و جایگزین شاخص میزان باسوادی بزرگسالان شده است.

 تا پیش از سال 2009 شاخص میزان باسوادی بزرگسالان در محاسبه‌ی شاخص توسعه‌ی انسانی مورد استفاده قرار می‏گرفت كه از آن سال به بعد، شاخص متوسط سال‌های تحصیلی جایگزین این شاخص گردیده است. این شاخص به طور استاندارد برای جمعیت 25 ساله و بیشتر محاسبه می‌شود، بنابراین میزان اعلام شده برای آن، مربوط به این جمعیت بوده و سال‌های  تحصیلی جمعیت کمتر از 25 سال را شامل نمی‏شود.

این شاخص توسط دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری مرکز آمار ایران، برای سال 1395 و براساس داده‌ها و نتایج سرشماری اخیر نفوس و مسکن و برمبنای روش پیشنهاد شده از سوی انستیتوی آمار یونسکو UIS محاسبه شده است. در محاسبه‌ی این شاخص جمعیتی که «وضع سواد»، «وضع تحصیل» و «دوره یا مدرک تحصیلی» آنان نامشخص و اظهار نشده بوده، طبیعتاً منظور نشده‌اند؛ چرا که اصولاً محاسبه‌ی تعداد سال‌های تحصیل برای این جمعیت ممکن نیست. همچنین به خاطر دلایل فنی از جمعیت محصلین خارج از کشور صرف نظر شده است. بر اساس نتایج سرشماری اخیر، جمعیت محصلین خارج از کشور بسیار ‌اندک بوده و تاثیری بر این شاخص نخواهد داشت. در محاسبه‌ی این شاخص فرض بر آن بوده که کلیه‌ی افراد 25 ساله و بیشتر در نظام آموزشی‌ تحصیل کرده‌اند که در آن طول دوره‌های ابتدایی، راهنمایی و متوسطه به ترتیب 5 سال ، 3 سال و 4 سال می‌باشد. همچنین طول دوره‌ی دکترای تخصصی، که در رشته‌های مختلف، متفاوت و متنوع است به طور متوسط 5 سال در نظر گرفته شده است.

بر اساس نتایج به دست آمده حداقل شاخص متوسط سال‌های تحصیلی برای جمعیت 25 ساله و بیشتر کشور بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1395 برای کل جمعیت 8.6 سال، برای مردان 9.1 و برای زنان 8.0 سال بوده است.

باید تاکید کرد یکی از دلایل اختلاف متوسط سالهای تحصیل مردان و زنان، بیشتر بودن میزان باسوادی در میان مردان نسبت به زنان در جمعیت بالای 25 سال است.

در برآوردی که انستیتوی آمار یونسکو در سال 2013 از شاخص متوسط سال‌های تحصیل در جمعیت 25 ساله و بیشتر جهان به عمل آورده است، مقدار این شاخص برای برخی کشورهای مجاور ایران در سال‌های مختلف به شرح زیر اعلام شده است: پاکستان  4.7 سال(2011)، ارمنستان 10.3سال (2001)، آذربایجان 10.8 سال (2009)، ترکیه 7.6 سال (2012)، عمان 8 سال (2008)، قطر 9.1 سال (2012)، عربستان سعودی 9.6 سال (2013) و امارات متحده‌ی عربی 9.0 سال (2005). همچنین در مجموعه‌ی کشورهای اروپایی، ایران با متوسط سال‌های تحصیل یاد شده در نزدیکی کشورهای بوسنی و هرزگوین (7.2 سال، 2011)؛ صربستان (8.8 سال، 2012)؛ پرتقال (8.2 سال، 2012) و اسپانیا (9.6 سال، 2012) قرار می‌گیرد.

در میان استان‌های کشور بیشترین مقدار متوسط سال‌های تحصیل مربوط به استان تهران (10.3 سال) می‌باشد. در این استان متوسط سال‌های تحصیل مردان (25 ساله و بیشتر) 10.5 سال و برای زنان 10.0 سال بوده است. استان‌های البرز (9.7 سال)، سمنان (9.5 سال)، یزد (9.2 سال)، بوشهر (9.1 سال) در رتبه‌های دوم تا پنجم کشور قرار دارند. کمترین میزان متوسط سال‌های تحصیل جمعیت 25 ساله و بیشتر نیز در استان سیستان و بلوچستان (5.8 سال) مشاهده شده است. در این استان متوسط زمان تحصیل مردان و زنان به ترتیب 6.8 و 4.9 سال بوده است.