سلامت افراد جامعه یکی از مهم‌ترین عوامل رشد اقتصادی هر جامعه‌ای قلمداد می‌شود. از این رو بهبود بخشیدن به شاخص‌های سلامت، یکی از اهداف مهم دولت‌ها در مسیر توسعه است. با توجه به وجود پیامدهای خارجی و شکست بازار در زمینه‌ی سلامت، در نظام خدمات سلامت، بازارهای آزاد به‌ندرت پاسخگو خواهند بود.
اغلب نظام‌های سلامت دنیا با درجات متفاوتی تحت نظارت دولت‌ها هستند. سیستم حساب‌های سلامت می‌تواند با ارائه‌ی اطلاعات مناسب از این حوزه، دولتمردان و سیاست‌گذاران را در اتخاذ تصمیم‌های درست، یاری کند.
«حساب‌های ملّی سلامت» یکی از حساب‌های اقماری حساب‌های ملّی است که مجموعه‌ای از اطلاعات نظام‌مند، جامع و سازگار از جریان منابع در نظام خدمات سلامت یک کشور را برای دوره‌ای معیّن فراهم می‌‌آورد. این حساب، وضعیت هزینه‌های صرف‌شده برای سلامت در یک دوره‌ی معیّن (سالانه) را نشان می‌دهد. به‌عنوان مثال، مشخص می‌شود که چه نهادی هزینه می‌کند، این هزینه برای چه امور یا کارکردهایی صرف می‌شود، هزینه در کجا رخ می‌دهد، برای کدام بیماری هزینه می‌شود، ویژگی‌های شخص ذی‌نفع (سن، جنس، منطقه‌ی جغرافیایی، درامد) چیست، و منبع درامد این هزینه‌ها کجاست.
در این حساب، سلامت شامل دو بخش بهداشت و درمان است و مخارج ملّی سلامت، شامل هزینه‌ی همه‌ی فعالیت‌هایی است که هدف اصلی‌شان حفظ، ارتقا و یا بازگرداندن سلامت جامعه و هر یک از افراد آن در طول یک دوره‌ی زمانی معیّن می‌باشد.
در بین کشورهای منطقه‌ی MENA (خاورمیانه و شمال آفریقا) که شامل ۲۱ کشور می‌شود، ایران از پیشگامان تهیه‌ی «حساب‌های ملّی سلامت» بوده، چنان‌که از سال ۱۳۸۰ تاکنون، مرکز آمار ایران در شش مرحله اقدام به تهیه‌ی این حساب کرده است:
• مرحله‌ی اوّل: چهار جدول اصلی حساب‌های ملّی سلامت برای سال ۱۳۸۰،
• مرحله‌ی دوم: سری زمانی چهار جدول اصلی حساب‌های ملّی سلامت برای سال‌های ۱۳۸۱ ۱۳۸۷،
• مرحله‌ی سوم: سری زمانی چهار جدول اصلی حساب‌های ملّی سلامت برای سال‌های ۱۳۸۸ ۱۳۹۰،
• مرحله‌ی چهارم: چهار جدول اصلی حساب‌های ملّی سلامت برای سال‌های ۱۳۹۱ ۱۳۹۲.
• مرحله‌ی پنجم: چهار جدول اصلی حساب‌های ملّی سلامت برای سال ۱۳۹3.
• مرحله‌ی ششم: چهار جدول اصلی حساب‌های ملّی سلامت برای سال 1394
طرح محاسبه‌ی حساب‌های ملّی سلامت برای سال‌های 1393و1394 با توجه به درخواست وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و با بهره‌گیری از تجربه‌ی سال‌های گذشته‌ی مرکز آمار ایران و پژوهشکده‌ی آمار اجرا شده است.
برخی از نتایج به‌دست‌آمده از این مطالعه به شرح زیر است:
• هزینه‌های عمومی سلامت به قیمت جاری در سال 1393 برابر با 909٬396٬935 میلیون ریال و در سال ۱۳۹4 برابر با 1٬080٬717٬180 میلیون ریال بوده است. رشد هزینه‌های عمومی سلامت به قیمت جاری در سال ۱۳۹3 نسبت به سال قبل، برابر با 38.5درصد و در سال ۱۳۹4 برابر با 1۸٫8 درصد بوده است.
• سهم پرداخت مستقیم از جیب خانوارها به کل هزینه‌های سلامت در سال ۱۳۹3 برابر با 38٫۷۵ درصد و در سال ۱۳۹4 برابر با 38٫11 درصد بوده است.
• در بین کارکردهای مختلف سلامت، در سال 1393 خدمات درمانی با ۵5٫41 درصد بیشترین سهم از کل هزینه‌های سلامت را دارد. پس از آن، هزینه‌ی داروهای مصرفی برای بیماران سرپایی با 16٫67 درصد قرار دارد؛ و در سال 1394 خدمات درمانی با 57٫73 درصد بیشترین سهم را در کل هزینه‌های عمومی سلامت و پس از آن هزینه داروی مصرفی برای بیماران سرپایی با 17٫14 درصد در رتبه‌ی دوم قرار دارد. از منظر سیاست‌گذاران، توجه به هزینه‌ی «آموزش»، «تحقیق و توسعه» و «تشکیل سرمایه» در بخش سلامت، چه از لحاظ مبلغ و چه از لحاظ سهم آن از کل هزینه‌های سلامت، اهمیت بسزایی دارد. سهم هر یک از این هزینه‌ها در سال ۱۳۹3 به ترتیب معادل ۳٫80، ۰٫۳6 و 3٫۲3 درصد و در سال ۱۳۹4 به ترتیب معادل 2٫84، ۰٫45 و 2٫06 درصد بوده است.
• در بین فراهم‌کنندگان مختلف در سال ۱۳۹3، بیمارستان‌ها ۳8٫06 درصد از کل هزینه‌های سلامت را به خود اختصاص داده‌اند و پس از آن، فراهم‌کنندگان خدمات سرپایی، داروخانه‌ها و مؤسسات فراهم‌کننده خدمات وابسته به سلامت به ترتیب با ۳0٫95، ۱6٫33 و 4٫82 درصد قرار داشته است.
• در بین فراهم‌کنندگان مختلف در سال ۱۳۹4، بیمارستان‌ها 40٫84 درصد از کل هزینه‌های سلامت را به خود اختصاص داده‌اند و پس از آن، فراهم‌کنندگان خدمات سرپایی، داروخانه‌ها و مؤسسات فراهم‌کننده‌ی خدمات وابسته به سلامت به ترتیب با 29٫82، ۱6٫81 و 4٫04 درصد قرار داشته است.
• در سال ۱۳۹3 خانوارها 4۶٫۳2 درصد از منابع مالی سلامت را چه از طریق پرداخت مستقیم از جیب و چه به‌صورت پرداخت غیرمستقیم از طریق شخص ثالث تأمین کرده‌اند. پس از آن، سهم وجوه دولت مرکزی و کارفرمایان، به ترتیب با 31٫47 و ۱5٫48 درصد قرار دارد.
• در سال ۱۳۹4 خانوارها ۴5٫6۸ درصد از منابع مالی سلامت را چه از طریق پرداخت مستقیم از جیب و چه به‌صورت پرداخت غیرمستقیم از طریق شخص ثالث تأمین کرده‌اند. پس از آن، سهم وجوه دولت مرکزی و کارفرمایان، به ترتیب با ۲9٫39 و ۱6٫8۰ درصد قرار دارد.
فایل گزارش کامل این طرح پژوهشی در بخش «فروشگاه» وب‌گاه پژوهشکده‌ی آمار ایران به نشانی www.srtc.ac.ir قابل تهیه است.