جواد حسین زاده ، معاون اقتصادی و محاسبات ملی مركز آمار ایران

تفاوت شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی و تورم مناطق شهری و روستایی کشور و اهمیت توجه به تورم روستایی

 با توجه به گستردگی جغرافیایی ایران و پراكندگی بازارها، قیمت‌ و حتی در برخی موارد روند تغییرات قیمت برای یك كالا در نقاط مختلف متفاوت است. این اختلاف قیمت در مناطق روستایی برای برخی از كالاها به خصوص محصولات كشاورزی كه در روستا تولید و مصرف میشود و از دسترس واسطهها دور می‌باشد بیشتر خود را نشان میدهد. همچنین نتایج طرح آمارگیری از قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوارهای شهری و روستایی نشان می دهد شکاف بین شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی (CPI) در مناطق شهری و مناطق روستایی در طول سال های اخیر کماکان وجود دارد عوامل مختلفی مانند هزینه حمل و نقل، آثار سیاست های اقتصادی دولت، تفاوت زیرساخت های اقتصادی در کلان شهرها و مناطق روستایی، اختلاف درآمد، تفاوت الگوی مصرف و ... باعث اختلاف قیمت ها در مناطق مختلف کشور می شود.

بسیاری از كشورها سعی میكنند با استخراج خانوادهای از شاخصهای دارای پوششهای متفاوت، نیازهای متعدد كاربران مختلف CPI  را برآورده سازند. در راس این شاخصها، CPI رسمی فراگیر قرار دارد كه مربوط به كل كشور است. در بعضی كشورهای بزرگ، شاخصهای منطقهای بیش از CPI ملی رواج دارند، به خصوص در حالتی كه شاخصها برای تعیین افزایش درآمدها به كار گرفته می-شوند. بنابراین، علاوه بر CPI ملی كه گستردهترین پوشش ممكن را دارد، شاخص های فرعی نیز منتشر میشوند كه میتوانند با حوزه-هایی نظیر زیر بخشهای جمعیت، مناطق جغرافیایی و گـروههـای ویـژه كـالا مرتبط باشند. شاخصهای CPI ملی باید در سطوح هر چه تفصیلیتر منتشرشوند، زیرا بسیاری از كاربران به تغییرات قیمت گروههای خاصی از كالاها علاقهمندند. در واقع بسیاری از مراکز آماری به سمت وضعیتی حركت میكنند كه در آن یك پایگاه داده مربوط به قیمتها و وزنها نگهداری میشود، تا انواع شاخصهای فرعی از آن استخراج شود.

اگر هزینه سبد مصرفی خانوارهای شهری و روستایی یا قیمت اقلام سبد خانوار شهری و روستایی و یا هر دو این موارد (هزینه ها و قیمت¬ها)  متفاوت باشد لازم است که شاخص قیمت به تفکیک شهری و روستایی تهیه شود.

برخی از دلایل لزوم اجرای طرح شاخص قیمت مصرف‌كننده خانوارهای روستایی به شرح زیر می باشد:

1-    بر اساس نتایج سرشماری سال 1395، بیش از 20 میلیون نفر از جمعیت کشور (%26 کل جمعیت که حدود یک سوم خانوارها هستند) در مناطق روستایی و آبادی ها زندگی می کنند. با توجه به وسعت کشور و اختلاف زیرساخت های اقتصادی بین کلان شهرها و مناطق روستایی، لزوم محاسبه شاخص قیمت روستایی اهمیت بسزایی برای سیاستگذاران دارد.

2-        سیاست گذاری های دولت برای توسعه روستایی با جهت گیری افزایش درآمد روستاییان می باشد. این اقدام در صورتی به درستی عمل میكند كه پیش بینی افزایش درآمد با توجه به درآمد حقیقی و با در نظر گرفتن افزایش هزینهها باشد. بنابراین با توجه به تفاوت موجود بین سطح قیمت ها و الگوی مصرف در مناطق شهری و روستایی، نیاز به تهیه شاخصی است كه میزان تورم و در نهایت سطح واقعی درآمد در روستا را اندازهگیری نماید. ضمن اینکه برخی سیاست های دولت مانند هدفمندی یارانه ها اثرات متفاوتی بر مناطق شهری و روستایی داشته است.

3-        تفاوت الگوی مصرفی خانوارهای شهری و روستایی یکی از علل تفاوت بین شاخص کل شهری و روستایی است. نتایج حاصل از طرح های هزینه و درآمد خانوارها در مناطق شهری و روستایی نشان می دهد ساختار الگوی مصرف در شهرها و روستاها متفاوت است. و این اختلاف بین الگوی مصرف در مناطق شهری و روستایی در سال های اخیر همچنان پابرجاست و نسبت به سال های گذشته کاهش نیافته است.

4-        اثر تغییر قیمت در بخش مسکن بر روی شاخص قیمت مصرف کننده در خانوارهای شهری و روستایی یکی دیگر از علل تفاوت شاخص قیمت در مناطق شهری و روستایی است. بر اساس نتایج طرح هزینه و درآمد خانوار ، بخش مسکن به تنهایی حدود 30 درصد از هزینه های خانوارهای شهری را به خود اختصاص داده است. با توجه به اینکه هر گونه تغییر قیمت در این بخش اثر معنی داری بر روی شاخص قیمت ها در مناطق شهری خواهد گذاشت و با توجه به اینکه وزن هزینه بخش مسکن برای خانوارهای روستایی حدود 11 درصد است، طبیعتا در هنگام افزایش قیمت ها در این بخش شکاف شاخص قیمت در مناطق شهری و روستایی افزایش خواهد یافت.

5-    نتایج آزمون های آماری نشان می دهد که شاخص قیمت گروه های کالاها و خدمات در دو طرح شهری و روستایی اختلاف معنیداری دارند که اجرای طرح آمارگیری از قیمت خردهفروشی كالاها و خدمات مصرفی خانوارهای روستایی را توجیه می‌کند.         

6-    برای محاسبه مصرف خصوصی خانوار و هزینه واقعی خانوارهای روستایی در حساب‌های ملی نیاز به تهیه شاخص قیمت كالاها و خدمات روستایی میباشد.