مقدمه:
- سازی نظام آماری یکی از رویکردهای اصلی مرکز آمار ایران در سالهای اخیر است. مدرنسازی نظام آماری علاوه بر بکارگیری روشها، استاندارها و ابزارها نوین در گردآوری، پردازش و تولید آمارهای رسمی با کیفیت؛ توسعه آمارها با هدف تامین حداکثری نیاز کاربران و تسهیل دسترسی به آمارهای موضوعی را نیز شامل میشود. در مسیر عملیاتی کردن این رویکرد، از یکسال گذشته این مرکز با اتکا به اطلاعات موجود در دستگاههای اجرایی و مرکز آمار ایران تهیه و تولید مجموعههای آماری جدید از جمله نشریه شاخصهای رصد برنامه ششم توسعه کشور98-1396، نشریه جایگاه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استانهای کشور 98-1394، گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران، نشریه سری زمانی 55 ساله شاخصهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور، نشریه جهش تولید و نشریه شاخصهای عدالت اجتماعی را در دستور کار قرار داده است. برخی از این نشریات منتشر شده و باقیمانده نیز به تدریج تا پایان سال انتشار خواهند یافت.
در مجموعههای مذکور، اطلاعات آماری موجود در قالب مجموعههای موضوعی منسجم در کنار یکدیگر قرار گرفته و موضوعات خاص مورد نظر را به شکل مناسبی ارائه میدهند. بدیهی است، مجموعه مذکور ارزش افزودههای بیشتری بر اطلاعات موجود ایجاد میکنند.
در این گفتگو که به مناسبت انتشار اولین گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران (بهار 1399) میباشد، روابط عمومی مرکز آمار ایران، گفت و گویی با دکتر جواد حسین زاده، رئیس مرکز آمار ایران داشته، که در اینجا آورده می شود.
ضمن تشکر از این که وقت خودتتان را در اختیار دفتر روابط عمومی گذاشتید، لطفا برای شروع گفت و گو، توضیح مختصری در مورد گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی کشور بفرمایید.
آمارهای صحیح در همه ابعاد از جمله حوزههای اجتماعی و فرهنگی ابزار شناخت وضع موجود، پیشنیاز برنامهریزی و معیار ارزیابی برنامهها هستند. از این‌رو، تولید و انتشار شاخصهای اجتماعی و فرهنگی و ارایه تصویری دقیق از وضعیت جامعه و تغییرات آن در ابعاد فرهنگی و اجتماعی به برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران کمک می‌نماید تا بتوانند با اعمال سیاستهای اجتماعی و برنامهریزی مناسب در جهت ارتقای وضعیت اجتماعی و فرهنگی کشور قدم بردارند.
تحولات شتابان جامعه در عصر حاضر، شرایط اجتماعی و فرهنگی جوامع را نیز متاثر ساخته و برنامه‌ریزان و سیاستگذاران مربوطه را بیش از هر زمانی نیازمند اطلاعات آماری صحیح، بههنگام و به‌روز نموده است. از این حیث، جمعآوری، رصد و انتشار شاخصهای اجتماعی و فرهنگی در بازههای زمانی كوتاه مدت میتواند مفید و اثربخش باشد. مرکز آمار ایران با علم به این مهم و با استناد به رویکرد توسعه آمارهای رسمی کشور، برای نخستین بار در راستای پاسخگویی به نیازهای مسئولین، برنامه‌ریزان و سیاستگذاران اقدام به انتشار گزارش اختصاصی فصلی از وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران (بهار 1399) با استفاده از اطلاعات آماری ثبتی در دستگاههای اجرایی و دادههای حاصل از آمارگیریهای میدانی مرکز آمار ایران نموده است. پایه اطلاعاتی این گزارش فصل میباشد، ولیکن بهعلت محدودیت داده و همچنین ماهیت برخی متغیرها، در مواردی اطلاعات به صورت نیمسال یا سالانه ارائه شده است.
چه محمل های قانونی برای انتشار گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران وجود داشته است؟
بر اساس بند ج ماده 6 سومین برنامه ملی توسعه آمار کشور، مرکز آمار ایران مکلف است با همکاری دستگاههای اجرایی شاخصهای آماری مورد نیاز برای تهیه و رصد برنامههای توسعه و سیاست های کلان کشور را شناسایی، تهیه و در قالب سامانه نیازسنجی و شناسنامه شاخص های آماری منتشر نماید. تهیه مجموعه اختصاصی آمارهای فرهنگی و اجتماعی کشور در این راستای این حکم قرار دارد.
هدف از تدوین گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران چه بوده است؟
-تامین نیاز رو به تزاید کشور در خصوص آمارهای اجتماعی و فرهنگی
- تهیه گزارش اختصاصی حاوی شاخصهای اجتماعی و فرهنگی کشور.
- ارایه نتایج بهنگام و به‌روز از شاخصهای اجتماعی و فرهنگی کشور بهصورت فصلی.
- تکمیل مجموعه اطلاعات این مرکز در کنار گزارش فصلی اقتصاد ایران.
از جمله اهداف مهم تهیه ایم گزارش است.
گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران دارای چه خصوصیاتی است؟
این گزارش شامل 10 فصل از موضوعات اجتماعی و فرهنگی است که شاخصهای فصلها دارای سری زمانی بههنگام (فصل و سال) در بازه زمانی سالهای 1395 لغایت 1398 میباشد.
در ابتدای هر فصل تعاریف و مفاهیمی که شاخصهای آماری براساس آن تولید و منتشر شدهاند نیز ارائه شده است. همچنین، منبع اطلاعات هرکدام از جداول گزارش نیز بهطور دقیق گزارش شده است.
لطفاً، شرح مختصری در خصوص هر فصل و شاخص های آن ذکر بفرمایید.
فصل 1: کلیات: در این فصل اطلاعات خلاصهای از همه فصول گزارش آورده شده است و تلاش شده تا اطلاعات کلیدی هر فصل پر رنگ شود.
فصل 2: جمعیت: در این فصل اطلاعات جمعیتی کشور، چهار واقعه اصلی ( تولد، ازدواج، طلاق و فوت) و اطلاعات جزییتر بر حسب جنس و مناطق جمعیتی ارایه شده است.
فصل 3: آموزش: اطلاعات مربوط به دانشآموزان و دانشجویان بر حسب مراکز دولتی و غیردولتی، تراکم دانشآموزان و وضعیت دسترسی به فضاهای آموزشی گزارش شده است.
فصل 4: سلامت: اطلاعات مربوط به وضعیت بهداشت، تعداد بیمارستانها، تختها و آزمایشگاهها، مرگ و میر کودکان، اطلاعات کادر درمانی و وضعیت دسترسی به آب و فاضلاب استاندارد ارایه شده است.
فصل 5: اشتغال و بیکاری: در این فصل آمارهای نیروی کار شامل جمعیت فعال، شاغل و بیکار بر حسب گروههای سنی مختلف، جنسیت و مناطق جغرافیایی و شاخصهای کلیدی بازار کار ارایه شده است.
فصل 6: آسیبهای اجتماعی: در این فصل آمارهای مربوط به مددجوبان، مرگ و میرهای ناشی از حوادث کار، مراکز درمان اعتیاد، دستگیرشدگان در ارتباط با جرایم و مواد مخدر، تعداد معلولان و افراد کمتوان ارایه شده است.
فصل 7: زنان و خانواده: در این فصل شاخصهای اختصاصی مربوط به زنان و خانواده از جمله باروری و تعداد زنان سرپرست خانوار ارایه شده است.
فصل 8: فرهنگ: در این بخش آمارهای مربوط محصولات، اماکن و فعالیتهای فرهنگی از جمله فیلمها و نمایشها، سالنهای سینما و تتاتر، اجرای موسیقی، ناشران کتاب، کتابخانههای عمومی، مراکز فرهنگی و هنری، دورههای آموزشی قرآن و عترت، اماکن فرهنگی تاریخی و موزهها، سفر و گردشگری ارایه شده است.
فصل 9: رسانه و فضای مجازی: وضعیت دسترسی خانوارهای به اینترنت، متوسط زمان سپری شده افراد در فضای مجازی و همچنین، تعداد برنامههای تلویزیونی و رادیویی در این فصل ارایه شده است.
فصل 10: رفاه و تامین اجتماعی: در این فصل وضعیت درآمد خانوارها، تعداد بیمه شدگان تامین اجتماعی، مستمریبگیران و مددجویان نهادهای حمایتی ارایه شده است.
از اطلاعات آماری موجود در چه دستگاههایی برای تهیه این گزارش استفاده شده است؟
همانطوری که پیش از این گفته شده، مستند موجود اولین نسخه از گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی کشور است. بدیهی است همانند هر کاری دیگر این گزارش به تدریج تکمیل خواهد شد. بنابراین، گزارش مذکور ارائه دهنده کلیت شرایط اجتماعی و فرهنگی کشور نبوده و صرفاً بر اساس اطلاعات موجود و برای شروع کار میباشد. امیدواریم که متولیان تولید اطلاعات مرتبط با این حوزه در کشور ضمن توجه به اهمیت این مجموعه، در به بلوغ رساندن آن کمک نمایند.
در تهیه این مجموعه، علاوه بر نتایج آمارگیریهای مرکز آمار ایران، از اطلاعات آماری دریافتی از سایر دستگاههای اجرایی شامل: سازمان ثبت احوال کشور، سازمان پزشکی قانونی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت آموزش و پرورش، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، وزارت رفاه، کار و تامین اجتماعی، سازمان بهزیستی كشور، سازمان نوسازی و تجهیز مدارس کشور، وزارت نیرو، كمیته امداد امام خمینی (ره)، وزارت میراث فرهنگی و گردشگری و صدا وسیما جمهوری اسلامی ایران؛ استفاده شده است. در همینجا من از دستگاههای اجرایی بخاطر همکاری با این مرکز تشکر و قدردانی می‌نمایم.
و سوال آخر ؛ برای توسعه این فعالیت مهم چه برنامهها و همکاری‌هایی احتمالاً باید مدنظر قرار گیرد؟
دسترسی به این گزارش برای عموم کاربران امکانپذیر و فایل PDF آن از طریق درگاه ملی آمار ایران به آدرس www.amar.org.ir برای همگان قابل دریافت است.
ضمن اینکه لازم است تشکر کنم از دستگاههایی که همکاری لازم را داشته‌اند، باید عرض کنم که نیازمند مشارکت و همکاری بیشتر از طرف دستگاههای اجرایی هستیم ولازم است دستگاههای اجرایی بیش از پیش برای تامین نیازهای کشور در حوزههای آمارهای اجتماعی و فرهنگی با مرکز آمار همکاری نمایند. لذا از همه دستگاه‌ها خواهشمندم برای توسعه‌ی این فعالیت مهم یاری‌گر مرکز آمار ایران باشند.
برای مشاهده این گزارش به فایل پیوست مراجعه کنید.