توزیع عادلا‌نه درامد همواره از مهمترین مباحث در اقتصاد کشورهای مختلف جهان بوده است. شاخص‌های نابرابری معیاری برای ارزیابی عملکرد اقتصادی کشورها درخصوص توزیع درامد محسوب می‌شود.

در سال‌های اخیر و بعد از عنوان شدن طرح کاهش فقر در جهان، چگونگی توزیع درامد بیشتر از قبل مورد توجه قرار گرفت، زیرا در دنیای امروز بزرگترین عامل ایجاد فقر نه کمبود درامد بلکه توزیع ناعادلانه آن است. در تعریف عامیانه توزیع عادلانه و ناعادلانه درامد می‌توان گفت:"در صورتی که یک فرد در جامعه تمامی درامد را در اختیار داشته باشد توزیع درامد ناعادلانه­ترین وضع ممکن است و زمانی که تمامی افراد به یک نسبت از کل درامد جامعه بهره‌مند شوند عادلانه‌ترین حالت وجود دارد." امروزه سخن مطرح شده در جهان یکسان بودن سهم تمامی افراد از درامد کشور نیست بلکه مساله مهم توزیع عادلانه بر مبنای توانایی‌های افراد مختلف است که می‌تواند به ایجاد توازن و تعادل بیشتر در جامعه بیانجامد. طبق موازین علمی تقسیم درامد در یک کشور باید به نحوی باشد که سهم بیشتری از مردم در طبقه متوسط جای بگیرند. در یک جامعه متعادل شمار ثروتمندان و فقیران در کشور بسیار کم است زیرا وجود گروه‌های بسیار پردرامد یا بسیار کم درامد نشان‌ دهنده توزیع نامتناسب ثروت در آن منطقه است.

یكی از شاخص‌های سنجش نابرابری درامد جامعه، ضریب جینی است. ضریب جینی عددی است بین صفر و یك (یا صفر و صد درصد) كه در آن صفر به معنی توزیع كاملاً برابر درامد یا ثروت و یك به معنای نابرابری مطلق در توزیع درامد یا ثروت است. در بین محققین روش‌های مختلفی برای محاسبه این شاخص وجود دارد. عمده‌ترین آن‌ها دو نوع روش با گروه‌بندی و بدون گروه‌بندی می‌باشد. مرکز آمار ایران از روش گروه­بندی برای محاسبه ضریب جینی استفاده می‌کند. بعد از مرتب كردن صعودی درامد سرانه خانوارها، داده‌ها را به ١٠ گروه‌‌ مساوی از نظر جمعیت تقسیم كرده، این ده گروه مساوی همان دهک‌‌های جامعه هستند و سپس تعیین می‌شود كه هر یك از گروه‌های مورد نظر چه درصد از درامد جامعه را به خود اختصاص داده است. با توجه به اینكه پاسخگویان معمولا در ابراز درامد خود حساس هستند، از اطلاعات هزینه‌های خانوار برای محاسبات استفاده شده است.

ضریب جینی اختلاف درامدهای خانوارهای یك جامعه را نشان می‌دهد ولی در عین حال به تغییرات درامدی حساس است، صرفنظر از این­كه این تغییرات در بین خانوارهای ثروتمند، متوسط یا فقیر اتفاق افتاده است.

چون بیشتر یا كمتر شدن ضریب جینی به تنهایی نمی­تواند وضعیت توزیع درامد را در جامعه نشان دهد، بنابراین برای محاسبه میزان عدالت در توزیع درامد، سهم درامدی که هر یک از گروه‌های جامعه بدست می‌آورند نیز محاسبه می­شود. اگر فاصله بین درامدی که ده، بیست و چهل درصد پایین‌ترین گروه جامعه بدست می‌آورند با درامد ده، بیست وچهل درصد از پردرامدترین افراد، تفاوت زیادی داشته باشد نشان­دهنده توزیع ناعادلانه درامد در یک سرزمین است.

در حوزه توزیع درامد شاخص­های دیگری همچون شاخص تیل، اتكینسون و پالما نیز برای تبیین بهتر وضعیت پردرامدها و كم‌درامدها وجود دارد که در این گزارش به آن‌ها پرداخته خواهد شد.

در گزارش تیرماه مرکز آمار ایران شاخص‌های توزیع درامد برای سال‌های ٩٨-١٣٨٠ محاسبه و ارایه شد. در این گزارش شاخص‌های مذكور برای سال‌های ٧٩-١٣٦٣ محاسبه شد. به منظور داشتن سری زمانی از شاخص­های توزیع درامد، جداول این گزارش حاوی اطلاعات سال‌های ٩٨-١٣٦٣ است.

برای محاسبه شاخص‌های توزیع درامد، از طرح آمارگیری هزینه و درامد خانوار مرکز آمار ایران استفاده شده است. طرح هزینه و درامد خانوار قدمتی بیش از نیم قرن دارد ولی داده‌های مورد استفاده در محاسبات شاخص‌های توزیع درامد از سال ١٣٦٣ موجود است و لذا محاسبات برای سال­های ١٣٦٣ به بعد انجام شده است.

به امید آن که این گزارش اطلاعات لازم را برای شناخت بهتر وضعیت توزیع درامد در کشور فراهم نموده و مورد استفاده برنامه‌ریزان قرار گیرد.

برای مشاهده متن کامل به فایل پیوست مراجعه کنید.