رشد اقتصادی کشور در سال ۱۳۹۹ بدون نفت صفر درصد و با نفت۰.۷ درصد از طرف مرکز آمار ایران اعلام شده است. محاسبه رشد اقتصادی که یکی از مهمترین شاخص های وضعیت اقتصادی
کشور هاست ، شامل فرایند پیچیده‌ای است که به اطلاعات گسترده ای نیاز دارد. حساب های ملی سالانه به قیمت جاری و ثابت محاسبه می شود (با در نظر گرفتن قیمت های یک سال پایه) و نرخ رشد از آن به دست می آید. در واقع حساب های منطقهای سالانه یک برش جغرافیایی از حساب های ملی می باشد که یکی دیگر از فعالیت های مرکز آمار ایران است.
تهیه مستمر و منظم حساب های ملی بر اساس آخرین تجدید نظر سیستم حسابهای ملی سازمان ملل(SNA (از سال ۱۳۷۳ در برنامه کار مرکز آمارایران قرار گرفت. بدین ترتیب مرکزآمار ایران هر ساله حساب های ملی را براساس تعاریف، مفاهیم، طبقه بندی ها و روش های محاسباتی بین المللی تهیه می کند. حسابهای منطقهای نیز براساس تعاریف، مفاهیم، اصول و روش‌های محاسباتی و استانداردهای SNA سال ٢٠٠٨ ، هماهنگ و سازگار با حسابهای ملی تهیه می‌شود. اهمیت آمارهای استانی، سبب شد تا محاسبه حساب تولید استان‌های کشور از سال ١٣٧٦ در دستور کار مرکز آمار ایران قرار گیرد و اولین حساب منطقهای برای همه استان‌های كشور در سال ١٣٧٩ تهیه شد.
همچنین نیاز به در دست‌داشتن اطلاعات به‌هنگام، با توجه به رویدادهای تأثیرگذار در اقتصاد کشورها سبب شده است كه اغلب كشورها نسبت به تولید حسابهای زودرس (از جمله حسابهای ملی فصلی) اقدام كنند. در همین راستا و به منظور رفع نیازهای آماری در برنامه‌ریزی‌های منطقهای، تهیه حسابهای منطقهای زودرس نیز در دستور کار معاونت اقتصادی و محاسبات ملی مرکز آمار ایران قرار گرفت. این حساب‌ها با اتکا بر پایه‌های محاسباتی و داده‌های مورد استفاده در حسابهای ملی فصلی تهیه شده است و حساب های منطقهای زودرس در سال ١٣٩٩ در دست محاسبه است.
اما اخیرا مرکز آمار ایران اقدام به تولید شاخص جدیدی به نام محصول ناخالص داخلی استان ها به قیمت ثابت( سال پایه ۱۳۹۰ ) کرده است. با توجه جدید بودن این محصول نسبت به حساب های ملی، روابط عمومی مرکز آمار ایران گفت وگویی با آقای دکتر جواد حسین زاده ، رئیس مرکز آمار ایران به منظور واکاوی بیشتر این حساب اقتصادی کرده است.
×××××××××××××××××××××××××××××××××××
آقای دکتر ضمن تشکر از این که وقتتان را در اختیار روابط عمومی قرار دادید، لطفا به عنوان اولین سوال توضیح مختصری در مورد حساب های منطقه ای و سابقه محاسبه آن در مرکزآمار ایران بفرمایید.
- حساب های منطقهای در واقع برش جغرافیایی از حساب های ملی است.حسابهای ملی را می‌توان از چند بعد ارائه کرد. یک بعد آن زمانی است که به تهیه حسابهای فصلی و سالانه منجر می شود و به عبارت دیگر نرخ رشد را در کوتاهترین زمان ممکن ارائه می‌دهد و بعد دیگر، بعد جغرافیایی است که شامل حساب های منطقهای می‌شود و حسابهای بخشی نیز داریم که منظور از آن حساب بخش‌های نهادی چون خانوار و دولت است.
در ایران تهیه حسابهای منطقهای برای اولین بار در سال ۱۳۷۶ ، با همکاری مرکز آمار ایران و سازمان مدیریت و برنامه ریزی چند استان آغاز شد و از سال ۱۳۷۹ به بعد به طور مستمر همراه با حساب های ملی سالانه تهیه شده است.
لطفا بفرمایید روش محاسبه محصول ناخالص داخلی منطقه ای ( استان) چگونه است و ارتباط آن با حساب های ملی چیست؟
- این حساب ها بر اساس دستور العمل‌های بین المللی تهیه حساب های ملی و کاملا هماهنگ و مطابق با حسابهای ملی تهیه می‌شود. یعنی تمامی استانداردها نظیر طبقه بندی‌ها، تعاریف و مفاهیم و دستور العمل‌های مورداستفاده در محاسبه این محصول ، مشترک و همراستا با حسابهای ملی است و هیچ تناقضی با هم ندارند. منابع داده‌ای آن با حسابهای ملی مشترک بوده و بسیار گسترده و متعدد است که مهمترین آنها عبارتند از:
۱-طرح های آمارگیری جاری در مرکز آمار مثل کارگاه‌های صنعتی بالای ۱۰ نفر کارکن
۲- اطلاعات ثبتی سازمان‌ها و دستگاه‌ها از قبیل صورت‌های مالی شرکت‌های دولتی و بورسی و سایر شرکت‌های خصوصی تاثیر گذار در اقتصاد
۳-عملکرد هزینه و تملک دستگاه‌های دولتی به تفکیک فصول بودجه و ساختار هزینه‌ای
۴- اطلاعات چارچوبی، شاخص های غیر مالی و سایر اطلاعات دریافتی از استان‌ها
طبقه بندی حسابهای ملی در حال حاضرشامل ۸۲ رشته فعالیت بر اساس طبقه بندی ISIC٤ می‌باشد و شاخص‌هایی مثل ستانده، مصارف واسطه و ارزش افزوده محاسبه می شود. بنابر ویژگی حسابهای منطقهای، محاسبه در برخی موارد از کل به جز و در برخی موارد از جز به کل و یا ترکیبی است. در نتیجه ، هماهنگی بین حسابهای ملی و منطقهای حفظ می‌شود. به غیر از ۳۱ استان، منطقه دیگری هم تحت عنوان فرا منطقه هم هست که طبق تعریف ، بخشی از اقتصاد کشور بوده که نمیتوان آن را به هیچ یک از مناطق نسبت داد. از جمله آب‌های فلات قاره ، قلمرو سیاسی کشور و سایر نقاط جهان مثل سفارتخانه‌ها و... که در نهایت از تجمیع اقتصاد این مناطق، حساب های منطقهای حاصل می‌شود.
اخیرا مرکز آمار محصول جدیدی با عنوان محصول ناخالص داخلی استان ها به قیمت ثابت تولید کرده است. ویژگی های این محصول جدید چیست؟
- بنا بر تقاضا برای حساب منطقه ای به قیمت ثابت و محاسبه نرح رشد به تفکیک استان‌ها از سوی کاربران مختلف، سازمان برنامه و بودجه کشور و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان‌ها، به ویژه امور آمایش سرزمین به صورت موردی برای تهیه و توسعه این آمار اقداماتی را انجام داده اند. اما ماهیت کار به دلیل ضرورت حفظ هماهنگی و انجام آمار ملی و منطقه ای(همانطور که برای قیمت جاری وجود داشت) ایجاب می کرد که محاسبات به صورت متمرکز و سازگار انجام شود، چرا که وقتی یک استان به تنهایی محاسبات را انجام می دهد رعایت برخی قید و شرط ها لازم نیست مثلا محدودیت یکسان شدن جمع استانی و ملی مهم نیست در صورتی که طبق اصول ملی و منطقه ای، پایه ای ترین امر، رعایت این شروط است . پس درست و منطقی این بود که این محاسبات توسط مرکز آمار ایران انجام شود ولی به دلیل نیاز بسیار زیاد به اطلاعات و آمار ، همچنین نیاز به نیروی انسانی متخصص و متعدد، این امر همواره خارج از اولویت‌های این مرکز بود.
سال گذشته مرکز آمار ایران این امر را دردستور کار خود قرار داد. با وجود شرایط سخت سال گذشته از نظر شیوع بیماری کووید-۱۹ و موضوع دورکاری یا در برخی موارد کسالت و گرفتاری که برای همکاران و خانواده ایشان پیش آمد و همچنین دورکاری سایر دستگاه‌ها و سازمان‌ها ، موجب گردید که داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز به راحتی در دسترس قرار نگیرد، اماخوشبختانه همکاری صمیمانه بین معاونت آمار استان‌ها و مرکز آمار ایران و همچنین همت و اراده و توان کارشناسی دفتر حسابهای اقتصادی این مرکز منجر به تهیه و تدوین این حساب ها شد.
در رابطه با ویژگی های اصلی این حساب هم می‌توانم به موارد زیر اشاره کنم:
۱- وجود هماهنگی با حسابهای ملی سالانه، رعایت استانداردها و طبقه بندی‌ها، روش‌های محاسبه و مهم‌تر از همه استفاده از داده‌های یکسان در محاسبات آن.
۲-به دلیل استفاده از داده‌های موجود و عدم اجرای طرح‌های آمارگیری در استان ها که لزوماَ اپتیمم بودن در سطح مورد نیاز کار را نداشته است، این طرح بدون تحمیل هیچ گونه هزینه اضافی به دولت و نظام انجام شده است. این حساب‌ها برای ارزش افزوده در ۱۸ بخش اصلی منتشر خواهد شد، هر چند جزئیات محاسبات مطابق با حساب های ملی بر اساس ستانده، مصارف واسطه و ارزش افزوده هر بخش ( یعنی حد اقل ۸۲ رشته فعالیت) می‌باشد. روش محاسبه نیز بر اساس توصیه‌های سازمان ملل مندرج در آخرین نسخه نظام حسابهای ملی سال ۲۰۰۸، راهنمای سنجش و قیمت یورو استات ویرایش ۲۰۱۶ و دستور العمل‌های تهیه حسابهای منطقهای یورو استات، ویرایش ۲۰۱۳ است. این نکته را هم باید بگویم که همانند حسابهای ملی سالانه، ستانده و مصارف واسطه هر بخش ، جداگانه و با روش هایی که در گزارش های توصیفی طرح آمده ، به صورت مستقل محاسبه شده است و ارزش افزوده به قیمت های ثابت از تفاضل این دو عدد حاصل می شود.
آقای دکتر لطفا بفرمایید مزایای انجام محاسبه حسابهای منطقهای به قیمت ثابت چیست؟
- این کار دارای مزایای متعددی است که برخی از آنها را بیان می‌کنم:
- دستیابی به نرخ رشد اقتصادی هر استان و رشد اقتصادی بخش‌های مختلف استانی
- بررسی دقیق‌تر روند توسعه در هر استان و مقایسه آن با دوره های قبلی
- بررسی عملکرد اقتصادی با جزئیات بیشتر و امکان برنامه ریزی دقیق‌تر و صحیح تر
- بررسی مزیت نسبی استان‌ها
- بررسی سهم استان‌ها در رشد اقتصادی کشور
- بررسی سهم هر استان در رشد اقتصادی رشته فعالیت‌ها
- فراهم کردن امکان برنامه‌ریزی برای بهبود عملکرد در سطح استانی و به عبارتی بهینه کردن برنامه‌ریزی استانی، هم سو و هم جهت با منافع ملی
- بهبود و افزایش دقت آمارهای حساب های منطقهای و ملی به ویژه در مواردی که محاسبات به صورت مستقیم از اطلاعات استانی به دست می آید یعنی در روش جزء به کل.
با توجه به این فعالیت‌ها خلاصه‌ای از نتایج حاصل از حسابهای منطقه ای را بفرمایید.
- خلاصه یافته‌ها از محاسبه محصول ناخالص داخلی استان‌ها به قیمت ثابت ١٣٩٧-١٣٩٠( سال پایه ١٣٩٠) را می‌توان به شرح زیر بیان کرد:
در سال ١٣٩٧، در بین استان های کشور، بیشترین محصول ناخالص داخلی به قیمت ثابت سال پایه ١٣٩٠متعلق به استان تهران است. محصول ناخالص داخلی به قیمت ثابت استان تهران ١٧٠٧٨٠٥ میلیارد ریال، استان خوزستان ١٢٩٣٧٨٨ میلیارد ریال و استان بوشهر ٤٢٩١٦٨ میلیارد ریال است. این سه استان به ترتیب ٢٢,٨٢و ١٧.٩٢ و٥.٧٤ درصد سهم در محصول ناخالص داخلی کل کشور دارند.
در سال ١٣٩٧، در بین استان های کشور بیشترین محصول ناخالص داخلی بدون نفت به قیمت ثابت سال پایه ١٣٩٠متعلق به استان تهران است. محصول ناخالص داخلی بدون نفت به قیمت ثابت استان تهران ١٧٠٤٣٣٩ میلیارد ریال، استان اصفهان ٣٩٧٠٤٩ و استان بوشهر ٣٦٩٤٤٨ میلیارد ریال است. این سه استان به ترتیب٢٨,١١ و ٦.٥٥ و ٦.٠٩ درصد سهم در تولید ناخالص داخلی بدون نفت کل کشور ، دارند.
به این ترتیب ١٠ استان تهران، اصفهان، بوشهر، خراسان رضوی، خوزستان، فارس ، مازندران، آذربایجان شرقی، كرمان و البرز بیش از ٧٠ درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص
داده اند.
کمترین سهم محصول ناخالص داخلی بدون نفت متعلق به استان ایلام است. سهم ٦ استان شامل اردبیل، سمنان، چهارمحال و بختیاری، كهگیلویه و بویراحمد، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، ایلام و البته فرامنطقه‌ای کمتر از ٦ درصد است.
همچنین در زمینه رشته فعالیت های اقتصادی و رتبه استان ها می توان به موار د زیر اشاره نمود:
در سال ١٣٩٧ محصول ناخالص داخلی به قیمت ثابت رشته فعالیت کشاورزی، جنگلداری و ماهیگیری ٤٥٤٥٧٩میلیارد ریال است. نرخ رشد اقتصادی این رشته فعالیت٣,٤٤- درصد بوده است و به طور متوسط این فعالیت طی سال های١٣٩٠ تا ١٣٩٧ ، ٢.٧٨ درصد رشد داشته است. استان مازندران با ٩.٧٨ درصد بیشترین سهم در محصول ناخالص داخلی این رشته فعالیت را داشته است و سپس به ترتیب استان های فارس، خوزستان، كرمان، تهران، خراسان رضوی و اصفهان بیشترین سهم ها را دارند. بیشترین نرخ رشد این رشته فعالیت در سال ١٣٩٧ نیز متعلق به استان مازندران با ١٤,٩٦ درصد است.
در سال ١٣٩٧ محصول ناخالص داخلی به قیمت ثابت رشته فعالیت های استخراج معدن که شامل رشته فعالیت های استخراج نفت خام، گاز طبیعی و خدمات پشتیبانی معادن واستخراج سایر معادن است ١,٥٠٢,٥٦٩ میلیارد ریال می باشد . نرخ رشد اقتصادی این رشته فعالیت ١٣,٢٤- درصد بوده است و به طور متوسط این فعالیت طی سال های١٣٩٠ تا ١٣٩٧ ، ٢.١٦- درصد رشد داشته است. استان خوزستان با ٦٥,٣٤ درصد بیشترین سهم در محصول ناخالص داخلی این رشته فعالیت را داشته است و سپس به ترتیب فرامنطقه ای با ٩,٦٤ درصد واستان های كهگیلویه و بویراحمد ٨.٥١ درصد، ایلام ٤.٦٨ درصد و بوشهر ٣.٨٩ درصد بیشترین سهم ها را دارند.
در سال ۱۳۹۷ محصول ناخالص داخلی به قیمت ثابت رشته فعالیت های گروه صنعت که شامل رشته فعالیت های صنعت ،تأمین برق، گاز، بخار و تهویه هوا، آبرسانی، مدیریت پسماند، فاضلاب و فعالیت‌های تصفیه ساختمان است، ١٧٣٠٩٧٣ میلیارد ریال می باشد . نرخ رشد اقتصادی این رشته فعالیت‌ها ٦,٧٦- درصد بوده است و به طور متوسط این فعالیت‌ها طی سال های١٣٩٠ تا ١٣٩٧ ، ٠.٣٥- درصد رشد داشته است. استان تهران با ١٩,٥٢ درصد بیشترین سهم در محصول ناخالص داخلی این رشته فعالیت را داشته است و سپس به ترتیب استان‌های بوشهر١٨,١٣ درصد، اصفهان٧.٩٤درصد، خوزستان ٦.٣٤ درصد، فارس ٥.٠٤درصد، آذربایجان شرقی ٤.٩٨ درصد، خراسان رضوی ٤.١٤ درصد، یزد ٣.٠٣ درصد، كرمان ٢.٧٨ درصد، البرز ٢.٦٥ درصد، بیشترین سهم ها را دارند و این ١٠ استان ٧٤ درصد از محصول ناخالص داخلی این رشته فعالیت را به خود اختصاص
داده اند.
بیشترین نرخ رشد متوسط از سال ١٣٩٠ تا ١٣٩٧ این رشته فعالیت نیز متعلق به استان های بوشهر٩,١٧ درصد ، یزد٤.٥٣درصد ، سیستان وبلوچستان٤.١٤ درصد و زنجان ٣.٦٥ درصد است.
در سال ١٣٩٧ بیشترین نرخ رشد ها متعلق به استان های یزد١٣,٦٤ درصد ، همدان٥.٣٣ درصد و کردستان ٢.٤٦ درصد است.
در سال ١٣٩٧ محصول ناخالص داخلی به قیمت ثابت رشته فعالیت های گروه خدمات که شامل رشته فعالیت های عمده فروشی و خرده فروشی، تعمیر وسایل نقلیه موتوری و موتور سیکلت، حمل و نقل و انبارداری و پست ، فعالیت خدماتی مربوط به تامین جا و غذا، اطلاعات و ارتباطات، فعالیت‌های مالی و بیمه، املاک و مستغلات، فعالیت‌های حرفه‌ای، علمی و فنی، فعالیت‌های اداری و خدمات پشتیبانی، اداره امور عمومی، خدمات شهری و تامین اجتماعی، آموزش، فعالیت‌های مربوط به سلامت انسان و مددکاری اجتماعی، فعالیت‌های هنر، سرگرمی، تفریح و سایر خدمات است، ٣٧٤١٧٥٢ میلیارد ریال می باشد .
نرخ رشد اقتصادی این رشته فعالیت‌ها ٠,٥٩درصد بوده است و به طور متوسط این فعالیت‌ها طی سال های١٣٩٠ تا ١٣٩٧ ، ٣.٠٩ درصد رشد داشته است. استان تهران با ٣٥,٥٠ درصد بیشترین سهم در محصول ناخالص داخلی این رشته فعالیت را داشته است و سپس به ترتیب استان‌های خراسان رضوی ٦,٦٥ درصد، اصفهان٦.٢٧درصد، فارس ٤.٨٩ درصد و خوزستان ٤.٤٦ بیشترین سهم ها را دارند.
بیشترین نرخ رشد متوسط از سال ١٣٩٠ تا ١٣٩٧ این رشته فعالیت‌ها بعد از فرا منطقهای متعلق به استان های كهگیلویه وبویراحمد با ٤,٩٨ درصد، خراسان جنوبی با ٤.٩٢درصد، خراسان شمالی با ٤.٥٨ درصد و مازندران با ٤.٤٢ درصد است.
در سال ١٣٩٧ بیشترین نرخ رشدها بعد از فرامنطقه‌ای متعلق به استان های كهگیلویه و بویراحمد ٨,٤٨ درصد ، هرمزگان ٧.٦٤درصد ، سیستان و بلوچستان ٥.٨١ درصد و یزد درصد ٥.٧٣ است.