سرشماری ها کشاورزی

تاریخچه سرشماری

بخش كشاورزي بدليل تامين غذاي مورد نياز جامعه يكي از مهمترين حوزه‌هاي اقتصادي كشور محسوب مي‌شود . اين بخش از يك طرف سهم بالايي در ارزش افزوده اقتصاد كشور به خود اختصاص مي‌دهد و از طرف ديگر سهم قابل ملاحظه‌اي در حوزه اشتغال دارد. به منظور پاسخگويي به نيازهاي روزافزون آمار و اطلاعات در بخش كشاورزي براي تحليل وضعيت گذشته و حال، برنامه ريزي و پيش‌بيني آينده انجام آمارگيري‌هاي كشاورزي يك ضرورت است. يكي از شيوه‌هاي توليد آمار كشاورزي اجراي سرشماري كشاورزي با روش شمارش تمام واحدهاي كشاورزي است. تقريباً تمام كشورهاي دنيا سرشماري كشاورزي را هر 5 يا 10 سال اجرا مي‌كنند. در ايران نيز سرشماري كشاورزي هر 10 سال يكبار اجرا مي‌شود.
سرشماری عمومی کشاورزی شمارش همه واحدهاي كشاورزي كشور و ثبت خصوصيات هر يك به‌طور جداگانه است. انجام سرشماری‌های عمومی طبق قانون به عهده مرکز آمار ایران است که با فرمان مقام ریاست جمهوری به اجرا در می‌آید. اطلاعات حاصل از سرشماری‌ها به عنوان ابزاری مطمئن برای سیاستگذاری و برنامه‌ریزی‌های توسعه اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین نتایج سرشماری چارچوب‌های لازم را برای آمارگیری‌های نمونه‌ای که به ضرورت باید در فاصله دو سرشماری انجام شود فراهم می‌کند. 
بر اساس تجارب به دست آمده و نیز توصیه‌های سازمان‌های آماری و کشاورزی بین المللی انجام سرشماری‌های کشاورزی در مقاطع 5 یا 10 سال ضروری می‌باشد. در ایران اولین آمارگیری کشاورزی در سطح کشور به روش نمونه‌گیری در سال 1339 توسط اداره آمار عمومی وقت انجام شد. پس از انجام چند آمارگیری نمونه‌ای که نتایج آن در سال‌های 1350 و 1351 منتشر شد، در سال 1352 اولین سرشماری کشاورزی در سطح مناطق روستایی کشور با تکمیل یک پرسشنامه از طریق مصاحبه با مطلعین محلی هر آبادی به مرحله اجرا درآمد و به تک تک بهره برداران مراجعه نشد. در این طرح فعالیت‌های کشاورزی نقاط شهری و خانوارهای عشایری که در هیچ یک از نقاط روستایی کشور محل مسکونی نداشتند، منظور نشد. بر اساس چارچوب آماری حاصل از سرشماری مذکور طرح آمارگیری کشاورزی روستایی در سال‌های 1353 ، 1354 و 1356 لغایت 1359 و نیز در سال‌های 1361 و 1366 توسط مرکز آمار ایران اجرا و نتایج آن منتشر شد. 
در سال 1360جهاد سازندگی ضمن اجرای طرح تهیه شناسنامه روستایی به منظور دستیابی به اطلاعات پایه‌ای در مورد مناطق روستایی کشور با شیوه‌ای تقریبا مشابه سرشماری کشاورزی 1352 به آبادی‌های کشور مراجعه و ضمن تحقیق در مورد خصوصیات شناسنامه‌ای آبادی‌ها پاره‌ای از اطلاعات کشاورزی را نیز جمع‌آوری کرد.
با قديمي شدن چارچوب سرشماری 1352 و همچنین تاکید مقامات وقت کشور در خصوص محوریت بخش کشاورزی تهیه طرح سرشماری عمومی کشاورزی از سال 1363 در دستور کار قرار گرفت. ابتدا روش‌های مختلف و ممکن اجرايي سرشماری کشاورزی بررسی شد و با استفاده از تجارب حاصل از سرشماری گذشته و با توجه به توصیه‌های سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد یک طرح آزمایشی تهیه و در اسفند ماه 1364 در سطح 4 دهستان آزمایش شد. بر اساس تجارب به دست آمده از آزمایش طرح با منظور کردن نظرات سازمان‌های ذیربط طرح نهایی تهیه و در سال 1367 اجرا شد. سرشماری عمومی کشاورزی 1367 اولین سرشماری عمومی کشاورزی ایران است كه درسطح نقاط شهری و روستایی کشور به مرحله اجرا درآمد، در این سرشماری کلیه بهره‌برداری های کشاورزی مربوط به اشخاص حقیقی از طریق مراجعه به تمام خانوارهای ساکن نقاط روستایی و شهری و نیز خانوارهای غیرساکن و بهره برداری‌های مربوط به اشخاص حقوقی از طریق مکان‌های محل انجام فعالیت‌های کشاورزی آنها تحت پوشش قرار گرفت.
 برای اجرای سرشماری ابتدا فهرست‌برداری در شهرهای بزرگ به منظور شناسایی بهره‌برداری‌های کشاورزی از اواخر سال 1366 تا اوایل سال 1367 انجام شد. سپس مرحله اصلی سرشماری به طور همزمان در سراسر کشور از تاریخ 5 لغایت 25 شهریور 1367 به مرحله اجرا درآمد. در این مرحله با استفاده از فرم فهرست برداری، پرسشنامه بهره برداری کشاورزی و پرسشنامه آبادی حجم عظیمی از اطلاعات آماری در زمینه کشاورزی جمع‌آوری شد و اطلاعات حاصل از آن در دو مجموعه نشریه "نتایج تفصیلی" و "فرهنگ آبادی‌ها" منتشر شد. در این سرشماری به علت آثار جنگ تحمیلی قسمت‌های زیادی از غرب کشور خالی از سکنه بوده یا به دلیل عدم امنیت مورد پوشش قرار نگرفت. با استفاده از چارچوب این سرشماری اولین طرح آمارگیری نمونه‌ای کشاورزی در سال 1371 که فقط فعالیت زراعت را پوشش می‌داد انجام شد. 
دومین سرشماری عمومی کشاورزی به فاصله 5 سال از سرشماری قبلی و با استفاده از تجریبات حاصل از آن در سال 1372 به اجرا درآمد. در این سرشماری نیز مانند سرشماری قبل بهره‌برداری‌های کشاورزی متعلق به اشخاص حقیقی از طریق مراجعه به خانوارهای ساکن نقاط روستایی، شهری و خانوارهای غیرساکن و بهره‌برداری‌های مربوط به اشخاص حقوقی از طریق شناسایی آنها در آبادی‌ها تحت پوشش قرار گرفت. در این سرشماری برخی شهرها یا حوزه‌های شهری که تعداد خانوار داراي بهره‌برداري آن در زمان سرشماری 1367 قابل توجه نبوده و نیز فعالیت‌های کشاورزی شرکت‌های رسمی و موسسه‌های عمومی در محدوده شهرها مورد سرشماری قرار نگرفت. 
عملیات اجرای سرشماری 1372 به طور همزمان در سراسر کشور از 25 مهر تا 30 آبان ماه سال 1372 انجام شد. در این سرشماری برای جمع‌آوري اطلاعات از سه فرم استفاده شد. "فرم 1- فهرست‌برداري" برای شناسایی خانوارهای بهره بردار، "فرم 2-پرسشنامه بهره‌برداری" برای جمع‌آوری اطلاعات کشاورزی بهره‌برداری‌ها و "فرم 3 -پرسشنامه آبادی" برای جمع‌آوری برخي اطلاعات کشاورزی در سطح آبادي و تهیه فهرست‌ بهره‌برداری‌های کشاورزی متعلق به شرکت‌های رسمی و موسسات عمومی و فهرست‌ واحدهای گاوداری و مرغداری صنعتی واقع در محدوده آبادی استفاده شد. نتایج این سرشماری ابتدا به صورت محدود در اختیار وزارت کشاورزی، وزارت جهاد سازندگی، سازمان برنامه و بودجه کشور و سازمان برنامه و بودجه استان‌ها قرار گرفت و سپس از طریق سیستم اطلاع رسانی به کاربران عمومی ارائه شد. نتایج این سرشماری تحت عنوان یک جلد " نتایج تفصیلی " و 25 جلد نشریه استانی ارائه شد. 
سومین سرشماری عمومی کشاورزی ایران با هدف جمع آوری آمار و اطلاعات واحدهای تولیدی کشاورزی و مطابق با توصيه‌هاي بين‌المللي سال  2000 سازمان غذا و كشاورزي سازمان ملل متحد (FAO) از 5 مهرماه لغایت 5 آبان 1382 به طور همزمان در سراسر کشور انجام شد. 
در این سرشماری بهره‌برداری‌های کشاورزی متعلق به اشخاص حقیقی از طریق مراجعه به خانوارهای معمولي ساکن، بهره‌برداران غيرساكن و خانوارهای معمولي غیرساکن و بهره‌برداری‌های مربوط به اشخاص حقوقی از طریق شناسایی آنها در آبادی‌ها و شهر‌ها تحت پوشش قرار گرفت. 
در سرشماري عمومي كشاورزي 1382 مانند دو سرشماري گذشته بهره‌برداری کشاورزی واحد آماری اصلی و بهره‌بردار کشاورزی و آبادی نیز دو واحد آماری دیگر مورد استفاده بودند. فهرست بهره‌برداران در نقاط روستایی و اکثر شهرها از طریق مراجعه حضوری به تمام مكان‌ها و در 108 شهر منتخب به دلیل وسعت شهر و پایین بودن نسبت جمعيت بهره‌برداران كشاورزی به كل جمعيت از طریق فهرست بهره‌برداران شهرهای منتخب انجام شد. فهرست شهرهاي منتخب در سال 1381 از طريق اطلاعات موجود در وزارت جهاد کشاورزی و تحقیقات محلی در قالب طرح "سرشماری بهره‌برداران کشاورزی شهرهای منتخب" تهیه شد. اطلاعات بهره‌برداري‌ها از قبيل مشخصات بهره‌بردار، سطح كاشت و مقدار توليد محصولات سالانه، مساحت اراضي باغ و قلمستان، تعداد درخت و مقدار توليد محصولات دائمي، تعداد دام بزرگ و كوچك *، مقدار توليد گلخانه‌اي و... از طريق تكميل "فرم 2 – پرسشنامه بهره‌برداري" صورت گرفت. براي تكميل پرسشنامه "فرم 2- پرسشنامه بهره‌برداري" براي خانوارهاي معمولي ساكن و خانوارهاي معمولي غيرساكن مراجعه به بهره‌بردار و تکمیل پرسشنامه براساس اظهارات وی مبنای کسب اطلاعات بوده و براي بهره‌برداران غير ساكن در صورت عدم دسترسي به بهره‌بردار اطلاعات از مطلع محلی کسب شده است. براي تكميل "فرم3 – پرسشنامه آبادي" با معتمدین آبادی مصاحبه شده است.
سطح ارائه اطلاعات در سرشماري عمومي كشاورزي 1382 آبادي و شهر بوده است. از مجموع اطلاعات آبادی‌های واقع در محدوده هر دهستان، اطلاعات دهستان و از مجموع اطلاعات دهستان‌ها و شهرهای واقع در محدوده یک بخش، اطلاعات یک بخش و سپس اطلاعات شهرستان و استان به دست آمده است. 
سرشماری عمومی کشاورزی 1393 چهارمین سرشماری عمومی کشاورزی ایران مطابق با اصول پذيرفته شده توسط سازمان‌هاي آماري اكثر كشورهاي جهان و طبق توصيه‌هاي بين‌المللي سال 2010 سازمان غذا و كشاورزي سازمان ملل متحد (FAO) است که از 5 مهر ماه لغایت 18 آبان ماه سال 1393 به طور همزمان در سراسر کشور انجام شد. اساس کار در این سرشماری همچون سرشماری قبل طراحی شد در این سرشماری نیز فهرست بهره‌برداران در اکثر نقاط روستایی و شهرها از طریق مراجعه حضوری و در 257 شهر و 198 آبادی منتخب فهرست بهره‌برداران قبل از انجام سرشماری تهیه شد.
سرشماري عمومي كشاورزي 1393 اولين طرح آمارگيري مقياس بزرگ كشور است كه با رويكرد جمع‌آوري آمار و اطلاعات به روش الكترونيكي (تبلت) تغيير بوده است. در اين روش فرم‌ها و پرسشنامه‌هاي كاغذي حذف و اطلاعات گردآوري شده در قالب پرسشنامه‌هاي الكترونيكي در دستگاه تبلت ثبت شده است. اين امر موجب صرفه‌جويي قابل ملاحظه در خريد كاغذ، چاپ فرم‌ها و پرسشنامه‌ها، انبارداري مدارك و حذف برخي رده‌ها از سازمان اجرايي (رده‌هاي بازبين، مسئول گروه) وسازمان استخراج سرشماري (رده‌هاي داده‌آما، متصدي وريف و كارشناس اديت موضوعي) نسبت به سرشماري‌هاي گذشته گرديده است.
 

* در سرشماري عمومي كشاورزي 1393 واژه دام بزرگ به دام سنگين و واژه دام كوچك به دام سبك تغيير يافت.

1-تهيه چارچوب آماري براي اجراي طرح‌هاي نمونه‌گيري بخش كشاورزي
2- تهيه اطلاعات ساختاري و پايه‌اي بخش كشاورزي در سطح آبادي
3- فراهم كردن داده‌هايي به عنوان محك (Benchmark) به منظور ارزيابي طرح هاي نمونه‌گيري بين سرشماري‌ها

سرشماری: آمارگیری‌هایی است که کلیه افراد و واحدهای جامعه مورد مطالعه را در برمی‌گیرد و در موارد مشخص به منظور جمع آوری اطلاعات در زمینه فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی مانند نفوس، مسکن، کشاورزی، صنعت، ساختمان، بازرگانی، فرهنگی و سایر فعالیت‌ها صورت می‌گیرد. در صورتیکه سرشماری در سراسر کشور بعمل آید سرشماری عمومی نامیده می‌شود.

سرشماری عمومی به موجب فرمان انجام خواهد شد و ترتیب اجرای آن با هیئت وزیران است. کلیه وزراتخانه‌ها و موسسات دولتی و وابسته به دولت و شرکت‌های دولتی مکلفند افراد، وسائط نقلیه، وسایل مخابراتی و سایر تجهیزات مورد نیاز سرشماری‌های عمومی را برای مدت معین و به ترتیبی که هیئت وزیران مقرر می‌دارد در اختیار مرکز آمار ایران قرار دهند.

بر طبق ماده ۷ قانون مرکز آمار ایران هر شخص ساکن ایران همچنین اتباع ایرانی مقیم خارج از کشور مکلفند به پرسش‌های مربوط به کلیه سرشماری‌ها و آمارگیر‌ها که توسط مرکز آمار ایران انجام می‌شود پاسخ صحیح دهند. آمار و اطلاعاتی که ضمن آمارگیری‌های مختلف از افراد و موسسات جمع‌آوری می‌شود محرمانه خواهد و جز در تهیه آمارهای کلی و عمومی نباید مورد استفاده قرار گیرد.

- چارت ستادی سرشماری عمومی کشاورزی 1393 

-  نمودار ستادی سرشماری عمومی کشاورزی 1393 

- شرح وظایف گروه ها و کمیته ها   

- نمودار سازمان اجرایی سرشماری عمومی کشاورزی 1382

- شرح وظایف گروه‌های وابسته به ستاد سرشماری عمومی کشاورزی 1382

 سرشماري عمومي كشاورزي 1393 اولين طرح آمارگيري مقياس بزرگ كشور است كه با رويكرد جمع‌آوري آمار و اطلاعات از روش كاغذي به روش الكترونيكي تغيير كرده است. در اين روش فرم‌ها و پرسشنامه‌هاي كاغذي حذف و اطلاعات گردآوري شده در قالب پرسشنامه‌هاي الكترونيكي در دستگاه تبلت ثبت شده است. اين امر موجب صرفه‌جويي قابل ملاحظه در خريد كاغذ، چاپ فرم‌ها و پرسشنامه‌ها، انبارداري مدارك و حذف برخي رده‌ها از سازمان اجرايي (رده‌هاي بازبين، مسئول گروه) وسازمان استخراج سرشماري (رده‌هاي داده‌آما، متصدي وريف و كارشناس اديت موضوعي) نسبت به سرشماري‌هاي گذشته گرديده است.
-    طراحي نرم‌افزار كنترل اطلاعات امكان انجام اديت كنترلي اطلاعات را در حين تكميل فرم ها و پرسشنامه ها توسط مأمور سرشماري از طريق نرم‌افزارهاي هوشمند فراهم آورد.
-    از طريق نرم‌افزارهاي طراحي شده در سامانه تحت وب اين امكان فراهم شد كه كارشناسان بتوانند بر نحوه عملكرد مأموران تحت سرپرستي خود نظارت داشته و موارد اشكال را بر طرف نمايند.
-    اجراي دو نوبت آزمايش سرشماري در سال‌هاي 1391 و 1392 زمينه مناسب به منظور تست اقلام آماري، نحوه عملكرد نرم‌افزارها و دستگاه‌هاي تبلت، زمان لازم براي تكميل پرسشنامه‌ها و نحوه پاسخگويي بهره‌بردار كشاورزي و اتخاذ روش مطلوب براي اجراي هر چه بهتر سرشماري در سال 1393 را فراهم آورد.
-    مطالعه و آزمايش روش اجراي سرشماري در شهرها و آبادي‌هاي داراي بافت غير كشاورزي
-    بر اساس مطالعات و بررسي‌هاي انجام شده در تعداد قابل توجهي از شهرها و آبادي‌هاي بزرگ (257 شهر و 198 آبادي) فراواني تعداد بهره‌برداران كشاورزي قابل توجه نيست. بر اين اساس روش فهرست‌برداري مكان به مكان به منظور شناسايي خانوارهاي بهره‌بردار كشاورزي امري بسيار پرهزينه، وقت‌گير و ناموفق بوده است. در روش جديد، فهرست بهره‌برداران كشاورزي قبل از اجراي سرشماري با مراجعه به منابع اطلاع (منابع ثبتي و مطلعين محلي و…) تهيه و در سرشماري مبناي مراجعه به منظور كسب اطلاع بوده است.
-    مطالعه وضعيت بهره‌برداران غير ساكن در آبادي‌ها و شناسايي آبادي‌هاي خالي از سكنه داراي بهره‌بردار غير ساكن به همراه فهرست بهره‌برداران سال 1382 به منظور تهيه فهرست نهايي بهره‌برداران غيرساكن قبل از اجراي سرشماري
-    حذف برخي اقلام آماري و اضافه شدن اقلام آماري جديد به منظور ارتقا سطح كيفي چارچوب‌هاي آماري فعاليت‌هاي كشاورزي
-    امكان بررسي مقايسه‌اي اطلاعات حاصل از اجراي سرشماري عمومي كشاورزي 1382 و اطلاعات گردآوري شده توسط مأموران سرشماري در تبلت به منظور آگاهي رده‌هاي مديريتي از نحوه پوشش سرشماري در آبادي مورد آمارگيري
-    بررسي تطبيقي اطلاعات حاصل از اجراي سرشماري‌هاي كشاورزي 1382و1393
-    تسريع در انتقال اطلاعات از طريق سامانه تحت وب به مركز آمار ايران

World Programme for the agricultural censuses 2010

 برنامه جهانی سرشماری کشاورزی 2010 

سرشماري جهاني كشاورزي 2000

                    پرسشنامه‌های کشاورزی 15 کشور

تعاریف و مفاهیم سرشماری کشاورزی 1393 

تعاریف و مفاهیم سرشماری کشاورزی 1382