حساب‌های اقتصادی

در این بخش اطلاعات و آمار شامل: ارزش افزوده بخش های مختلف اقتصادی، تولید ناخالص ملی، میزان رشد ارزش افزوده بخش های مختلف اقتصادی، میزان حساب تولید، میزان حساب کالاها و خدمات و .... ارائه می شود. سیستم مذكور برای اولین بار در سال 1953 به صورت مجموعه‌‌ای فرموله شده تحت عنوان «سیستم‌ حساب‌های ‌ملی» یا «SNA» (System of National Accounts)منتشر شده است. آخرین تجدیـد نظـر درSNA، در سال 2008 صورت گرفت كه توسط پنج نهاد بین المللی متشكل از سازمان ملل، صندوق بین‌المللی پول، بانك جهانی، سازمان همكاری‌های اقتصادی و توسعه و كمیسیون جامعه اروپایی، به‌ تصویب رسید. سیستم حساب‌های ملی، در چارچوبی منسجم و هماهنگ، مجموعه‌ای از مهم‌ترین متغیرهای اقتصادی را ارائه می‌کند که ابزار اصلی برنامه‌ریزی‌های کلان اقتصادی به شمار می‌روند. تهیه حساب‌های ملی، بعد از جنگ جهـانی دوم به ‌صـورت موردی و براسـاس نیازهای خاص در ایران شروع شد، از ‌جمله در سال‌های 1337 و 1338 به ترتیب «تولید ناخالص داخلی ایران برای سال 1334» و «تولید ملی ایران برای سال 1336»، توسط كارشناسان خارجی براورد شد. سپس سازمان برنامه و بودجه، درامد ملی كشور را برای دوره زمانی 1337 تا 1340 به تفصیل برای بخش‌های مختلف اقتصادی براورد و منتشر نمود. بانك مـلی نیـز براورد مقدماتی دیگری را برای سال 1338 به انجام رساند. با تأسیس بانك مركزی ایران در سال 1339، به‌دلیل فقدان یك سازمان رسمی آمار، تهیه حساب‌های ملی به‌ عهده این بانك گذاشته شد و پس از آن بـراساس قـانون بهمن مـاه 1353، این وظیفه رسماً به مركز آمار ایران محول شد. تهیه مستمر و منظم حساب‌های ملی بر اساس آخرین تجدید نظر SNA، از سال 1373 در برنامه كار مركز آمار ایران قرار گرفت، بدین ترتیب مركز آمـار ایران هر ساله حساب‌های ملی را براساس تعاریف، مفاهیم، طبقه‌بندی‌ها و روش‌های محاسباتی منطبق می‌كند. با وجود اهمیت حساب‌های ملی در شناخت بخش واقعی اقتصاد و تحلیل تحولات اقتصادی، ارائه این حساب‌ها به طور معمول و طبق استانداردهای بین‌المللی با تأخیر همراه است. زیرا این اطلاعات بر اساس حساب‌های مالی بنگاه‌های اقتصادی باید تهیه گردد و چون دسترسی به همه این اطلاعات امکان‌پذیر نیست در خیلی از رشته فعالیت‌ها (مانند بخش‌های صنعت) نیاز به اجرای طرح‌های آمارگیری دارد که اجرای طرح‌های کارگاهی باید بعد از سال مالی کارگاه‌ها صورت گیرد و به دلیل حجم و گسترش کار، نتایج آ‌ن‌ها دیرتر به فرایند تهیه حساب‌های ملی و منطقه‌ای می‌رسد. در تهیه حساب‌های ملی از منابع اطلاعاتی دیگر مانند ریز اطلاعات عملکرد دولت و صورت‌های مالی شرکت‌ها و گزارش‌های دیگری استفاده می‌شود که معمولاً با تأخیر به مرکز ارسال می‌گردد. نیاز به افزایش سرعت و کاهش فواصل زمانی تهیه حساب‌های ملی سبب شده است که اغلب کشورها به تولید حساب‌های ملی فصلی اقدام کنند. هرچند حساب‌های ملی فصلی نسبت حساب‌های ملی سالانه از جامعیت و تفصیل کم‌تری برخوردار است، با این وجود، به دلیل به هنگام بودن و ظرفیت آن در پوشش نیاز جاری برنامه‌ریزان، به طور گسترده مورد توجه قرار گرفته است. در واقع حساب‌های ملی فصلی با ارائه تصویری از روندهای کوتاه‌مدت اقتصادی، نقشی اساسی در تحلیل‌های کوتاه‌مدت و جلوگیری از انحراف در سیاست‌های اقتصادی بر عهده دارد. حساب‌های فصلی مرکز همواره طبق استانداردهای بین‌المللی بعد از پایان فصل بعد تهیه و در سایت مرکز منتشر می‌گردد. اختلاف بعضی از ارقام با سال‌های گذشته، به دلیل تجدیدنظری است كه توسط سازمان‌های ذی‌ربط انجام شده است.

ارقام و همچنین طبقه‌بندی اقلام آماری مربوط به جدول موازنه پرداخت‌ها توسط بانك مركزی جمهوری اسلامی ایران مورد بازنگری قرار گرفته است

جداول داده - ستانده: ساختار کل سیستم تولید کشور را در یک دوره زمانی - به طور معمول یک سال - نشان می‌دهد. جدول عرضه از یک ماتریس مستطیلی شکل با سطرهای متناظر با همان گروه از محصولات جدول مصرف مطابق با آن تشکیل شده است که ستون‌های آن عبارتند از عرضه از تولیدات داخلی ارزش‌گذاری شده به قیمت‌های پایه به علاوه ستون‌های واردات و تعدیلات ارزش‌گذاری مورد نیاز برای این که عرض کل هر محصول (گروه محصولات) به قیمت‌های خریدار ارزش‌گذاری شود. جدول مصرف از یک مجموعه ترازهای محصول تشکیل شده است که همه‌ی محصولات موجود در اقتصاد را در یک ماتریس مستطیلی شکل با محصولات ارزش‌گذاری شده به قیمت‌های خریدار که در سطرها نشان داده می‌شود و ستنون‌هایی که ویژگی‌ محصولات را برای انواع مختلف مصرف نشان می‌دهد. از سال 1361و نیز تهیه جداول داده - ستانده اقتصاد ایران برای سال‌های 1352، 1365، 1370، 1380 و 1390 از جمله مهم‌ترین اقدامات مرکز آمار ایران در تکمیل حساب‌های ملی بوده است.

بر اساس نظام حساب‌های ملی2008 (SNA)،حساب اقماری برای گسترش ظرفیت تحلیلی حساب‌های اصلی اقتصاد بدون افزایش فشار یا مداخله در هدف اصلی بر آن‌ها طراحی شده است. لازم به ذکر است که هدف تهیه این حساب‌ها پشتیبانی و نه جایگزینی حساب‌های کنونی است. به‌علاوه، سازمان‌دهی اطلاعات با سازگاری درونی به نحوی که با تمرکز تحلیلی خاص آن‌ها تناسب داشته باشد و به حساب‌های فعلی مرتبط شده باشد، از جمله دیگر اهداف طراحی حساب اقماری ذکر شده است. حساب اقماری به طور خاص، بخش خاصی از حساب کنونی را با استفاده از اطلاعات اضافی (شامل اطلاعات غیرپولی) گسترش می‌دهد و مرزهای تولید و یا دارایی SNAبسته به نوع تمرکز تحلیلی را مورد اصلاح قرار می‌دهد. از جمله اثرات حساب اقماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: •تهیه اطلاعات اضافی برای موضوعات اجتماعی خاص با لحاظ کارکرد یا ویژگی بین بخشی •استفاده از مفاهیم تکمیلی یا جایگزین شامل به کارگیری طبقه‌بندی‌ تکمیلی •گسترش پوشش هزینه‌ها و مزایای فعالیت‌های انسانی •تحلیل عمیق‌تر اطلاعات با استفاده از شاخص‌ها و متغیرهای مرتبط •مرتبط ساختن منابع اطلاعاتی فیزیکی وتحلیلی با نظام حساب‌های پولی •حساب اقماری دارای یک نقش دوطرفه است، از طرفی به عنوان ابزاری برای تجزیه و تحلیل اطلاعات عمل می‌کند و از طرف دیگر نقش هماهنگی آماری را برعهده دارد. در نقش تحلیلی حساب اقماری، مواردی مانند تولید و محصولات، درآمد اولیه وانتقالات، استفاده از کالاها و خدمات و در نهایت دارایی‌ها و بدهی‌های بخش مورد توجه قرار می‌دهد. از طرفی حساب اقماری به عنوان هماهنگ کننده آمارهای مرتبط با رشته فعالیت مورد نظر، نگاهی همگن به رشته فعالیت‌ها در سطح ISIC دارد و واحد فعالیت‌های کمکی را به عنوان تولید کنندگان مجزا و مستقل در نظر نمی‌گیرد، اگرچه این فعالیت‌ها ممکن است در SNA از هم جدا بوده باشند. •تهیه حساب اقماری، منجر به گسترش بخش خاصی ازحساب‌های ملی به صورتی فراتر از محدودیت‌های چارچوب فعلی حساب‌های ملی می‌شود وارائه کننده اطلاعات تفصیلی از بخش‌های مختلف اقتصادی مثل حساب‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات ، حساب محیط زیست ، حساب تعاون ، حساب سلامت و ... است، ویژگی دیگر تهیه حساب اقماری، ترکیب متغیرهای پولی با داده‌های غیرپولی در چارچوب استانداردهای متغیرهای پولی SNA است.