روند محاسبه نرخ تورم چگونه است؟ اکنون قیمت ها به واسطه رشد نرخ دلار، افزایش چند برابری را تجربه کردند اما این رشد قیمت در نرخ تورم تاثیری نداشته است. این در حالی است که برخی مردم اذعان دارند در سال 91 که اوج تحریم های سازمان ملل علیه ایران بود قیمت ها افزایش می یافت و تورم بالای 30 درصد اعلام می شد.

تورم یك متغییر كلان اقتصادی است كه روند تغییرات سطح قیمت ها را نشان می دهد. لذا برای مقایسه و استنباط درست می بایست به مقطع زمانی مورد نظر توجه نمود. بطور مثال تورم خانوارهای شهری در پایان سال 1390 برابر با 26.4 درصد و در پایان سال 1391 28.6 درصد است و نشان می دهد كه فقط 2.2 واحد درصد افزایش داشته است. این در حالی است كه تورم ماهانه مهرماه سال 1390 برابر 1.7 درصد و همین نرخ در مهرماه سال 1391 برابر 5.1 درصد بوده است. پس در شرایط آن سال كه همزمان با شروع تحریم و افزایش نرخ ارز است نرخ تورم ماهانه،  افزایش های ناگهانی و كوتاه مدت را سریعتر نشان می دهد كه ادامه آن تورم 32.7 درصدی سال 1392 می شود. در خصوص دوره فعلی كه شرایط مشابه آن دوران را تجربه می كنیم نرخ تورم كل خانوارهای كشور از 8.1 درصد در سال 1396 به عدد 9.7 درصد در مردادماه سال 1397 رسیده است. با توجه به اینكه تنها 5 ماه از سال گذشته است افزایش تورم سالانه 1.5 واحد درصد را شاهد هستیم. در اینجا هم وقتی نرخ تورم مردادماه سال 1396 كه برابر با 0.4 درصد است با نرخ تورم مردادماه سال 1397 كه 5.2 درصد است مقایسه كنیم جهش قیمت ها را به درستی نشان می دهد. نباید از این نكته غافل شد وقتی نرخ تورم اعلام می شود به معنای تغییرات میانگین سطح عمومی قیمت همه‌ی کالا و خدمات در کل کشور برای همه خانوارهاست. برای محاسبه این نرخ اطلاعات مربوط به  حدود 475 کالا و خدمت كه هركدام با توجه به سهمی كه از كل مخارج خانوار دارند با مراجعه به حدود 75 هزار منبع اطلاع یعنی پاسخگویانی شامل خانوارها، مراكز فروش كالا و خدمات مصرفی و اطلاعات ثبتی، قیمت آنها اخذ می شود. در مجموع 420 هزار اطلاع قیمت برای هر ماه جمع آوری می شود. این 475 قلم كالا شامل خوراك، نوشدنی، دخانیات، زیورآلات، پوشاك، آموزش، بهداشت، حمل و نقل و غیره می شود. نكته قابل توجه این است كه  قیمت اقلام دارایی و سرمایه ایی نظیر طلا، ارز و سکه (کالاهای سرمایه ای) مدنظر نیست.

نرخ ارز در نرخ تورم محاسبه نمی شود اما می تواند تاثیر مستقیمی بر سایر قیمت ها و همچنین افزایش تورم داشته باشد. این موضوع را قبول دارید؟

بله نرخ ارز بر اغلب کالاها تاثیر دارد اما باید توجه داشت که این تاثیر چگونه و طی چه مدت و تا چه اندازه بر افزایش قیمت خانوارها تاثیر می گذارد. روند نرخ تورم ماهانه نشان می دهد که نرخ ارز بر نرخ سایر کالاها تاثیر گذاشته است. وقتی نرخ تورم ماهانه را بررسی می کنیم مشاهده می شود که میانگین تورم ماهانه در سال گذشته 0.6 بود اما این نرخ از 1.1 درصد در اردیبهشت ماه 97 شروع شده و به 5.2 درصد در مرداد ماه رسید. میانگین تورم ماهانه از ابتدای سال تاکنون 2.8 درصد است در حالیکه برای كل سال گذشته تنها 0.6 درصد است.

به نظر شما هر 10 درصد نرخ دلار چقدر بر نرخ تورم تاثیر می گذارد؟

این موضوع نیازمند بررسی و پژوهش است که مراکز پژوهشی این کار را انجام می دهند. تورم تولید کننده زودتر تحت تاثیر نوسان نرخ دلار است. به این دلیل که مواد اولیه وارداتی است و این نرخ بر تولید تاثیر مستقیم دارد. تاثیر افزایش قیمت تولید با تاخیر زمانی به مصرف کننده می رسد . در تورم مصرف کننده بیشتر کالاهای بادوام تحت تاثیر نرخ ارز است. تورم نقطه به نقطه کالاهای بادوام در مرداد ماه سال جاری 39.4 درصد بوده که مربوط به یخچال، زیور آلات، فریزر و خودرو می شود و نرخ تورم ماهانه این گروه کالایی 14.9 بوده است. بررسی تورم تولیدكننده نیز نشان می دهد نرخ تورم نقطه ای فصل بهار 1396 برابر 9.8 درصد بوده كه در فصل بهار سال 1397 به 25 درصد رسیده است.

اشاره کردید که برای محاسبه نرخ تورم 475 کالا با وزن های مختلف مورد محاسبه قرار می گیرند. این بر اساس یک استاندارد جهانی است اما شما بهتر می دانید که برخی کالاهایی که در این لیست قرار دارند احتمال دارد مورد مصرف ماهانه و حتی سالانه خانوارها نباشند. بهتر نیست در این شرایط یک تورم بومی برای کالاهای اساسی محاسبه شود؟

البته استاندارد جهانی شامل روش محاسبه و روش انتخاب اقلام می باشد و قطعا اقلام انتخابی و وزنهای آنها برای محاسبه تورم در کشورهای مختلف متفاوت است. نحوه انتخاب كالا یا خدمت و محاسبه سهم آنها در بودجه خانوار، بدین صورت است که اطلاعات هزینه ای بیش از 1000 قلم از 38 هزار خانوار سوال می شود و بر اساس میزان هزینه های انجام شده توسط خانوارها، تعداد 475 كالا و خدمت انتخاب شده كه اصطلاحا سبد كالا معرفی می شود و براساس سهم مخارج در بودجه خانوار برای آنها ضریبی تعیین می شود تا با در نظر گرفتن تمامی ویژگی ها بتوان میانگین افزایش سطح عمومی كالا و خدمات كل كشور محاسبه شود. كالا یا خدمتی که بیشترین وزن و استفاده را دارند قطعا در نرخ تورم تاثیر بیشتری خواهند داشت. سبد انتخابی باید به گونه ای باشد که اولا همه گروههای کالایی را پوشش دهد ثانیا مورد استفاده بیشترین تعداد خانوارهای کشور باشد و ثالثا در سبد مصرفی خانوار تداوم مصرف داشته باشد. البته می توان در سطوح مختلف درآمدی، كالایی، زمانی، استانی و جغرافیای نرخ تورم را محاسبه نمود.بطور مثال تورم دهك های مختلف، تورم خوراكی ها و غیر خوراكی‌ها، تورم ماهانه و سالانه، تورم شهری و روستایی از این دست است. كه انتظار می رود براساس چشم انداز برنامه های توسعه از انواع آن برای سیاستگذاری استفاده شود.

چرا در آمارهای نرخ تورم بخش مسکن فقط بخش اجاره ای آن اعلام می شود؟

مسکن یک کالای سرمایه ای محسوب می شود و تنها اجاره آن است که جنبه مصرفی دارد بنابراین فقط اجاره در سبد خانوار می‌آید. برای محاسبه نرخ تورم اجاره به خانوارهای اجاره نشین سراسر کشور مراجعه می شود. البته معادل هزینه اجاره برای واحدهای مسكونی تحت تملك خانوار در محاسبه وزن مسكن لحاظ می شود.

با اینکه اجاره در بیشتر مناطق بین 30 تا 70 درصد رشد داشته در آمار شما 15 درصد اعلام شده است. هنوز اجاره در کوتاه مدت تاثیر خود را در آمار نگذاشته است؟

همانطور که در سوال قبل اشاره کردم برای محاسبه نرخ تورم اجاره به خانوارهای اجاره نشین به صورت ماهانه مراجعه می شود. در زمان مراجعه تعدادی از خانوارها یا قرارداد خود را تمدید نموده اند و یا قرارداد جدید منعقد کرده اند که این دسته از خانوارها با افزایش قیمت مواجه خواهند بود و برای تعداد دیگری از خانوارها سررسید قراردادی تهیه نشده و مهلت آنها پابرجاست. بنابراین برای این دسته از خانوارها شاهد ثبات قیمت خواهیم بود و تورم اجاره از میانگین تغییرات قیمت این دو دسته خانوار بدست می آید. تورم 30 درصدی که شما اشاره کردید مربوط به دسته اول یعنی خانوارهایی است كه سررسید قرارداد آنها انجام شده و با افزایش اجاره بها روبرو بوده اند.باید در نظر داشت  تورم مسكن میانگین تغییرات قیمت است كه برای تمام خانوارها از جمله خانوارهایی است كه هنوز سررسیدقراردادشان انجام نشده است. در مرداد ماه سال 1397 نرخ تورم نقطه ای اجاره برابر 16.6 درصد است كه همین اطلاع در مرداد ماه سال 1396 تنها 6 درصد بوده است.

آماری از سبد مصرفی خانوارهای کارگری دارید؟

چنین آماری تحت عنوان سبد كارگری تهیه نشده است اما بحث هایی پیرامون تعریف سبدحداقل معیشت در وزارت كار مطرح شده و فكر میكنم برای تعیین حداقل حقوق استفاده شود. البته مركز آمار ایران هم همكاری لازم را خواهد داشت و الان هم تورم بر اساس دهك های درآمدی تولید می‌شود.

آیا امکان تغییر وزن گروه کالاهای مختلف برای به دست آوردن تورم تک رقمی وجود دارد.

وزن ها فقط در زمان تغییر سال پایه تعریف می شوند و تا سال پایه بعدی كه حداقل 5 سال بعد است ثابت است و در این  فاصله زمانی بین دو سال پایه به هیچ عنوان امکان تغییر وزنها وجود ندارد زیرا محاسبه شاخص قیمت و نرخ تورم به گونه ای است که قیمت های اقلام در طول زمان زنجیره وار بهم وصل است و كوچكترین انحراف و تغییر كاملا مشهود خواهد بود. از طرفی تولید آمار به تفكیك استانها، دهك های درآمدی، مناطق شهری و روستایی و گروه های كالایی اجازه چنین دستكاری را نخواهد داد.

چرا آمارهای مرکز آمار با بانک مرکزی متفاوت است؟

هر دو سازمان طرح نمونه گیری انجام می دهند. نمی خواهم زیاد وارد این بحث شوم اما باید بگویم بانك مركزی فقط مناطق شهری را با نمونه 80 شهر را در نظر می گیرد اما مركز آمار ایران هم مناطق شهری و هم مناطق روستایی را در محاسبات خود لحاظ می كند بگونه ای كه  با نمونه 231 شهر و 357 منطقه شهری و626 آبادی سعی می كند پوشش كامل از كل كشور داشته باشد.