نتایج مطالعه‌ی ویژگی‌های اقتصادی، اجتماعی، جمعیتی و سلامت سالمندان و الگوی بهره‌مندی از خدمات سلامت سالمندان منتشرشد
سالمندی جمعیت، یکی از پدیده‌های جمعیتی است که اغلب کشورهای جهان پس از تجربه‌ی گذار باروری و انتقال جمعیت بیش‌زایی موالید به سنین سالمندی (60 ساله و بیشتر) با آن‌هامواجه خواهند بود. سالمندی جمعیت، پیامدهایی را دارد که برای مواجهه با آن‌ها ضرورت اعمال سیاست‌های مداخله‌ای در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، سلامت جسمانی و روانی ناگزیر است. یکی از مهم‌ترین پیش‌زمینه‌های سیاست‌گذاری و اعمال اقدامات مداخله‌ای، شناسایی وضعیت سالمندان در بستر اقتصادی، اجتماعی، تحولات جمعیت و سلامت جسمانی و روانی است. کشور ایران نیز از دهه‌ی 1420 شروع مرحله‌ی سالمندی جمعیت را تجربه خواهد کرد. با وجود این، شناخت مسائل و مشکلات سالمندی جمعیت با هدف برنامه‌ریزی برای مرحله‌ای که سهم سالمندان به‌صورت قابل توجهی افزایش می‌یابد، اهمیت دارد. هدف اصلی این پژوهش، علاوه بر بررسی وضعیت اقتصادی، اجتماعی، جمعیتی و سلامت جسمی و روانی سالمندان، شناسایی الگوی بهره‌مندی سالمندان از خدمات سلامت است. این امر می‌تواند در برنامه‌ریزی برای مسائل و مشکلات پیش روی متولیان امر بهداشت و سلامت که در نتیجه‌ی سالمندی جمعیت ایجاد خواهد شد، مفید واقع شود.
این پژوهش در چهار فصل و در دو بخش اساسی ارائه شده است. بخش اول به بررسی ویژگی‌های سالمندان از منظر جمعیتی، اقتصادی، اجتماعی، سلامت جسمانی و روانی با تکیه بر اطلاعات سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن و طرح‌های آمارگیری مرکز آمار ایران و اطلاعات طرح جمعیت و سلامت 1394 پرداخته شده است. در بخش دوم نیز به بررسی الگوی بهره‌مندی سالمندان از خدمات سلامت به تفکیک خدمات سرپایی و خدمات بستری پرداخته شده است.
در این پژوهش، به‌منظور بررسی ویژگی‌های اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی سالمندان از اطلاعات آمارگیری هزینه و درامد خانوار طی دوره 1385-1392، آمارگیری نیروی کار طی دوره‌ی 1385-1393، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن طی دوره‌ی 1345-1390و اطلاعات آمارگیری شاخص‌های چندگانه جمعیت و سلامت 1394استفاده شده است. علاوه بر این به‌منظور مطالعه‌ی الگوی بهره‌مندی سالمندان از خدمات سلامت، از داده‌های ثانویه‌ی طرح آمارگیری بهره‌مندی از خدمات سلامت 1393 استفاده شده است.
این طرح در سال 1393 با 22470 هزار خانوار معمولی ساکن و گروهی کشور با هدف مطالعه‌ی حجم و کیفیت خدمات بستری و سرپایی ارائه شده در کشور انجام شده است. در این طرح پژوهشی سالمندان کشور ایران (جمعیت 60 ساله و بیشتر) به عنوان جامعه‌ی هدف مطمح نظر بوده و وضعیت بهره‌مندی این جمعیت از خدمات سرپایی و بستری مورد مطالعه قرار گرفته است. افزون بر این، وضعیت بهره‌مندی سالمندان از خدمات سلامت به تفکیک ویژگی‌های خاستگاه سکونتی، جنس، سن، ترتیبات زندگی، وضعیت اشتغال و وضعیت تأهل مورد مطالعه قرار گرفته است.
برخی از نتایج به‌دست‌آمده از این مطالعه به شرح زیر است:
• 7.38درصد از کل جمعیت کشور نیازمند بهره‌مندی از خدمات بستری هستند. ۱۶٫۴۸ درصد سالمندان (60 ساله و بیشتر) نیاز به بهره‌مندی از خدمات بستری دارند. احساس نیاز برای بهره‌مندی از خدمات بستری در بین گروه‌های مختلف اجتماعی و جمعیتی سالمندان از تفاوت نسبی برخوردار بوده است. سالمندان روستایی (18 درصد)، سالمندان بدون همسر (17٫67 درصد)، سالمندان خویش‌سرپرست (17٫55درصد)، سالمندان غیر شاغل (17٫15درصد) و سالمندان 75 ساله و بیشتر (20٫33درصد) از متوسط کل سالمندان (16٫48درصد) بیشتر در معرض نیازهای بستری قرار دارند و شاید بتوان بر بالا بودن سطح بیماری این سالمندان اذعان داشت. در مقابل، سالمندان شاغل و سالمندان 64-60 ساله با حدود 13درصد، کمترین درصد نیازمندی به بستری را در بین سالمندان داشته‌اند. شاخص میانگین دفعات بستری نشان می‌دهد که سالمندان (0٫15 دفعه) با تفاوت قابل توجهی بیشتر از جمعیت کل کشور (0٫07دفعه) در معرض بستری بوده‌اند.
• متوسط هزینهی یک بار بستری برای سالمندان بستری‌شده برابر با 1٬672٬420 تومان بوده که در مقایسه با سطح ملی یک بار هزینهی بستری (۱٬۴۴۶٬۲۱۴تومان) در سطح بالاتری قرار دارد. نتایج نشان می‌دهد که متوسط هزینه یک بار بستری سالمندان روستایی با مقدار 1٬437٬551 تومان از مقدار کم‌تری نسبت به سالمندان شهری با متوسط هزینهی 1٬773٬913 تومان برخوردار است.
• متوسط هزینه‌‌های یک بار بستری سالمندان دارای همسر (1761725 تومان) در مقایسه با سالمندان بدون همسر (1٬399٬673 تومان) بیشتر است. این امر با متوسط تعداد روزهای بستری همبسته است و طبیعی است که با افزایش متوسط تعداد روزهای بستری، متوسط هزینه‌‌های بستری بیشتر شود. سالمندانی که در قالب خانواده‌ی زن و شوهری زندگی می‌کنند، با 1٬948٬921 تومان در مقایسه با سالمندان دیگر با متوسط هزینهی بیشتری مواجه بوده‌اند. این هزینه با متوسط روزهای بستری تناسب داشته است؛ به گونه‌ای که سالمندانی که در قالب خانواده زن و شوهری زندگی می‌کنند، با متوسط 5٫76 روز در مقایسه با سایر سالمندان، مدت زمان بیشتری بستری بوده‌اند. سالمندان غیر شاغل که بخشی از سالمندان بازنشسته و مستمری بگیر را شامل می‌شود، متناسب با متوسط روزهای بستری، به‌طور متوسط، 1٬719٬610 تومان برای یک‌بار بستری پرداخت کرده‌اند. متوسط هزینه‌‌های یک بار بستری در بین سالمندان شاغل، برابر با 1٬390٬354 تومان بوده است.
• 28 درصد از سالمندانی که برای بستری مراجعه و خدمات دریافت کرده‌اند، به بهبود کامل دست یافته‌اند. این درصد در مقایسه با 48٫8 درصد کل کشور در سطح پایین‌تری قرار دارد. شاید بتوان این تفاوت را در وجود بیمار‌ی‌های مزمن سالمندان و زمان‌بر بودن فرایند بهبود در سالمندان دانست.
فایل گزارش کامل این طرح پژوهشی در بخش «فروشگاه» وب‌گاه پژوهشکده‌ی آمار ایران به نشانی www.srtc.ac.ir قابل تهیه است.