تهیه كننده : سیدمهدی حسینی نژاد،كارشناس دفتر محاسبه شاخص برنامه‌ها و سیاست‌های كلان مركز آمار ایران
امروزه نقش کلیدی آمار و اطلاعات به عنوان پیش نیاز سیاستگذاریها و برنامه ریزیها بر كسی پوشیده نیست. این نقش در عصر اطلاعات به قدری بدیهی است كه نظام آماری كشورها و حجم و كیفیت بانكهای اطلاعاتی آنها نه تنها یكی از مهمترین شاخصهای توسعه یافتگی كشورها به شمار میرود، بلكه بهطور متقابل سیاستگذاریها و برنامه ریزیهای توسعه كشورها نیز بدون در اختیار داشتن آمار كافی ، صحیح، دقیق و بهنگام ممكن نیست.
در عصر حاضر با پیشرفت و تغییرات سریع تکنولوژی، تغییرات جوامع در بازههای زمانی كوتاهمدت اتفاق میافتد. بنابراین جمعآوری، و انتشار آمارها در بازههای زمانی كوتاهمدت فصلی، ماهانه، هفتگی و حتی روزانه میتواند به برنامهریزان در جهت برنامهریزی هدفمند و دقیق كمك شایانی نماید.
مركز آمار ایران به‌عنوان تنها مرجع قانونی انتشار آمارهای رسمی در كشور، با توجه به تقاضای زیاد برنامه ریزان، سیاست گذاران و جامعه دانشگاهی کشور جهت انتشار آمارها در بازههای زمانی کوتاهمدت از ابتدای سال 1396 با همکاری دستگاههای اجرایی کشور اقدام به تهیه و انتشار گزارش فصلی اقتصاد ایران نموده است. این گزارش حاوی مجموعه‌ای از آخرین اطلاعات سالانه و فصلی اقتصاد کشور با تکیه بر اطلاعات فصلی است که در 11 بخش تنظیم شده است. منابع آماری این نشریه را نتایج طرحهای آماری و نمونهگیری اجراشده توسط مركز آمار ایران، آمارهای ثبتی دستگاههای اجرایی و محاسبات ملی مرکز آمار ایران تشکیل میدهد که در ذیل به تشریح آن میپردازیم.
- بخش اول: کلیات، در این بخش ابتدا شاخصهای جمعیتی کشور بر اساس نتایج سرشماری نفوس و مسکن سال 1395 مرکز آمار ایران ارائه شده است. سپس تصویری از اقتصاد ایران در سال گذشته که آمار و اطلاعات آن نهایی شده است به همراه بررسی روند متغیرهای آن ارائه میشود. بال سمت راست این تصویر عرضه کل اقتصاد ایران (به قیمتهای جاری) و بال سمت چپ آن تقاضای کل اقتصاد ایران (به قیمتهای جاری) را توضیح میدهد. سمت عرضه در این تصویر، به نوعی بیانگر روش "تولید یا ارزش افزوده" در محاسبات ملی مرکز آمار ایران است که از حاصل جمع ارزش افزوده بخشهای مختلف اقتصادی به تولید ناخالص داخلی و سپس از جمع این رقم (تولید ناخالص داخلی) با مصارف واسطه و واردات، عرضه کل اقتصاد نتیجه میشود.
سمت تقاضای تصویر نیز روش "مخارج یا هزینه" در محاسبات ملی مرکز آمار ایران را نشان میدهد که از حاصل جمع
هزینههای مصرفی، تشکیل سرمایه ثابت، خالص صادرات و تغییر در موجودی انبار و اشتباهات آماری به تولید ناخالص داخلی و سپس از جمع این رقم (تولید ناخالص داخلی) با تقاضای واسطه در اقتصاد، تقاضای کل اقتصاد نتیجه میشود.
در قسمت میانی این تصویر نیز حجم نقدینگی کشور به تفکیک پول و شبه پول و همچنین منابع و مصارف بودجه کل کشور به تفکیک منابع و مصارف بودجه عمومی دولت و منابع و مصارف بودجه شرکتهای دولتی، موسسات انتفاعی وابسته به دولت و
بانکها ارائه شده است.
در ادامه بخش کلیات به رصد شاخصهای منتخب اقتصادی برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور در سال مورد نظر و مقایسه آن با پیش بینیها و برآوردهای برنامه میپردازیم. در این قسمت شاخصهای رشد اقتصادی، نرخ تورم، نرخ بیکاری، نسبت مالیات به محصول ناخالص داخلی، نسبت منابع نفتی به کل منابع، نسبت درآمدهای مالیاتی به کل منابع و همچنین ضریب جینی برای سال مورد نظر را در مقایسه با اهداف از پیش تعیین شده برنامه در طول سالهای باقیمانده برنامه ششم توسعه رصد خواهیم کرد. ذکر این نکته ضروی است که در نسخههای سال 1396، این شاخصها با عملکرد سال 1395 (به عنوان سال مبنایی که برنامه ششم بر اساس آن پی ریزی شده است) مقایسه میشود.
در انتهای این بخش شاخصهای کلیدی اقتصاد ایران هر فصل در پنج بخش اشتغال، بخش واقعی اقتصاد، بخش پولی، وضعیت مالی دولت و تجارت خارجی به صورت عددی و نمودارهای ترکیبی ارائه میشود. از مهمترین شاخصهای اصلی این قسمت
میتوان به نرخ رشد اقتصادی، نرخ تورم، نرخ بیکاری، شاخص فلاکت، رشد نقدینگی، سهم درآمدهای مالیاتی و نفتی از کل منابع دولت و درجه باز بودن اقتصاد اشاره کرد.
در بخش دوم تا یازدهم این نشریه در ابتدای هر بخش تعاریف و مفاهیم و همچنین گزیده اطلاعات آن بخش و در ادامه جداول و نمودارهای مربوطه ارائه شده است.
- بخش دوم: اشتغال و بیکاری، در این بخش شاخصهای کلیدی طرح نیروی کار مرکز آمار ایران شامل نرخ مشارکت اقتصادی، سهم شاغلان بخشهای عمده اقتصادی، نرخ بیکاری جمعیت 10 ساله و بیشتر و نرخ بیکاری جمعیت 29-15 ساله
(به تفکیک شهری، روستایی و جنس) در قالب جداول آماری و نمودار به صورت فصلی و سالانه ارائه شده است.
- بخش سوم: حسابهای ملی، در این بخش خلاصهای از نتایج محاسبات ملی مرکز آمار ایران در قالب جداول و نمودار ارائه شده است. اطلاعات این فصل شامل موارد ذیل میشود؛ ارزش افزوده رشته فعالیتهای اقتصادی به قیمتهای جاری و ثابت سال 1390، سهم ارزش‌افزوده رشته فعالیتهای اقتصادی از محصول ناخالص داخلی به قیمتهای جاری، محصول ناخالص داخلی كشور به تفكیك اجزای هزینه نهائی به قیمتهای جاری و سهم هر کدام از اجزاء از محصول ناخالص داخلی، رشد ارزش‌افزوده رشته فعالیتهای اقتصادی به قیمتهای ثابت سال 1390، محصول ناخالص داخلی كشور به تفكیك اجزای هزینه نهائی به قیمتهای ثابت سال 1390. قابل ذکر است که تغییر سال پایه حسابهای ملی مرکز آمار ایران از سال 1383 به 1390 در سال 1396 صورت گرفته و اطلاعات حسابهای ملی در این نشریه بر مبنای سال پایه 1390 ارائه شده است.
- بخش چهارم: روند قیمتها، در این بخش خلاصهای از نتایج طرحهای آمارگیری از قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوار شهری و روستایی، طرح آمارگیری از قیمت تولید کننده بخشهای مختلف، و طرح جمع آوری اطلاعات قیمت و اجاره مسکن در شهر تهران که توسط مرکز آمار ایران انجام میشود آورده شده است. اطلاعات این فصل شامل شاخص قیمت كالاها و خدمات مصرفی به تفکیک گروههای اصلی و مناطق جغرافیایی بر مبنای سال پایه 1395 و درصد تغییرات آن (نرخ تورم)، شاخص قیمت كالاها و خدمات مصرفی به تفکیک دهکهای هزینهای خانوار و گروههای اصلی بر مبنای سال پایه 1395، شاخص قیمت تولیدکننده برحسب گروههای اصلی و اختصاصی بر مبنای سال پایه 1390 و درصد تغییرات آن (نرخ تورم تولید کننده)، متوسط قیمت اقلام خوراکی منتخب در مناطق شهری کل کشور و درصد تغییرات آن و همچنین متوسط قیمت و اجاره ماهانه مسکن در شهر تهران و درصد تغییرات آن بوده که به صورت فصلی و سالانه در قالب جداول آماری و نمودار ارائه شده است. نکته قابل ذکر در این بخش ارائه شاخصهای قیمت کالاها و خدمات مصرفی بر مبنای سال پایه 1395 و همچنین به تفکیک دهکهای هزینهای خانوار میباشد که برای اولین بار در این فصل (تابستان 1396) محاسبه شده است.
- بخش پنجم: انرژی، در این بخش اطلاعات تولید و صادرات نفت خام و تولید، مصرف و صادرات گاز طبیعی از اطلاعات ثبتی وزارت نفت، اطلاعات مقدار فروش آب شرب از اطلاعات ثبتی شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور و اطلاعات مقدار تولید، فروش، صادرات و واردات برق از اطلاعات ثبتی شرکت مادر تخصصی توانیر استفاده شده است.
- بخش ششم: ساختمان و مسکن، در این بخش خلاصهای از نتایج طرح گردآوری اطلاعات پروانههای ساختمانی صادر شده توسط شهرداریهای کشور، طرح آمارگیری از قیمت نهادههای ساختمانهای مسكونی شهر تهران - اجرا شده توسط مرکز آمار ایران- و طرح بررسی فعالیتهای ساختمانی بخش خصوصی در مناطق شهری - اجرا شده توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران- ارائه شده است. اطلاعات این بخش شامل تعداد پروانههای ساختمانی صادرشده برحسب نوع پروانه و بخش متقاضی و تغییرات آن، مساحت زیربنای تعیین‌شده در پروانههای ساختمانی برحسب نوع پروانه و بخش متقاضی و تغییرات آن، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در ساختمانهای جدید مناطق شهری و تغییرات آن و همچنین شاخص قیمت نهادههای ساختمانهای مسکونی شهر تهران برحسب گروههای اصلی برمبنای سال پایه 1390 و تغییرات آن بوده که در قالب جداول آماری و نمودار ارائه شده است.
- بخش هفتم: وضع مالی دولت، در این بخش از اطلاعات ثبتی وزارت امور اقتصادی و دارایی و همچنین بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران استفاده شده است. اطلاعات این بخش را منابع بودجه عمومی دولت (به تفکیک درآمدهای جاری، واگذاری دارایی سرمایهای و واگذاری دارایی مالی) و تغییرات آن، مصارف بودجه عمومی دولت (به تفکیک اعتبارات هزینهای(جاری)، تملک دارایی سرمایهای(عمرانی) و تملک دارایی مالی) و تغییرات آن و اطلاعات تراز بودجه و میزان تحقق درآمدهای بودجه در بر میگیرد.
- بخش هشتم: متغیرهای پولی و اعتباری، در این بخش اطلاعات پایه پولی بر حسب منابع تشکیل دهنده و تغییرات آن، حجم نقدینگی به تفکیک پول و شبه پول و تغییرات آن، ضریب فزاینده نقدینگی و مانده سپردهها و تسهیلات اعطایی سیستم بانکی به بخش دولتی و غیر دولتی بر اساس اطلاعات ثبتی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران آورده شده است.
- بخش نهم: بورس و بیمه، در بخش بورس شاخصهای فعالیت بورس اوراق بهادار تهران که خود شامل تعداد شرکتهای پذیرفته شده در بورس، ارزش جاری بازار سهام، تعداد و ارزش سهام مورد معامله و شاخصهای قیمت بورس اوراق بهادار تهران به همراه تغییرات آنها بر اساس اطلاعات ثبتی بورس اوراق بهادار تهران است ارائه شده است و در قسمت بیمه شاخصهای فعالیت بیمه که حق بیمه تولیدی(تعداد، ارزش و رشد)، خسارت پرداختی(تعداد، ارزش و رشد) و همچنین نسبت خسارت و ضریب نفوذ بیمه را شامل میشود بر اساس اطلاعات ثبتی بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران ارائه شده است.
- بخش دهم: تجارت خارجی، اطلاعات این بخش شامل صادرات غیر نفتی و واردات کالا از مبدا گمرک (به تفکیک وزن، ارزش ریالی، ارزش دلاری، متوسط ارزش و رشد ارزش) بر اساس اطلاعات ثبتی گمرک جمهوری اسلامی ایران ، حساب جاری (به تفکیک حساب کالا، حساب خدمات، حساب درآمد، حساب انتقالات جاری و تراز حساب جاری)، حساب سرمایه (به تفکیک کوتاه مدت، بلندمدت و کل) و تغییر در ذخایر بین المللی و بدهایهای خارجی کشور(به تفکیک کوتاهمدت، بلند مدت و کل) و رشد آن است که بر اساس اطلاعات ثبتی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران ارائه شده است.
- بخش یازدهم: قیمت طلا و ارز ، در این بخش اطلاعات قیمت سکه تمام بهار آزادی، سکه نیم بهار آزادی، سکه ربع بهار آزادی و اطلاعات متوسط نرخ برابری دلار و یورو با ریال در بازار آزاد و رسمی و تغییرات آنها بر اساس اطلاعات ثبتی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران ارائه شده است.
بر اساس تقویم انتشاراتی مرکز آمار ایران زمان انتشار این نشریه 90 روز پس از پایان فصل در نظر گرفته شده است و نسخه فیزیکی آن پس از انتشار به تمام دستگاههای اجرایی کشور، وزارت خانهها، و سازمانهای برنامه و بودجه استانها ارسال شده و نسخه الکترونیکی آن نیز از طریق سایت مرکز آمار ایران به آدرس www.amar.org.ir قابل‌دسترسی است. برنامه مرکز آمار در آینده نزدیک طراحی سامانهای جهت انتشار عمومی اطلاعات سری زمانی این نشریه و همچنین دریافت الکترونیکی اطلاعات از دستگاههای اجرایی میباشد. ضمن اینکه طراحی نسخه اندروید آن نیز در دست بررسی است.
لازم به ذکر است با توجه به اینکه این نشریه برای اولین بار منتشر شده است ممکن است با نواقصی همراه باشد، با این وجود مرکز آمار ایران به منظور غنای بیشتر و اعتلای این نشریه و با هدف پوشش کامل اطلاعات بخشهای اقتصادی کشور، جلسات متعددی را با کارشناسان دستگاههای اجرایی کشور برگزار کرده و پیشنهادات دستگاههای اجرایی را در نسخه شماره 3 (نسخه پاییز 1396) اعمال خواهد کرد. بنابراین از تمامی کاربران حقیقی و حقوقی محترم این نشریه نیز نقاضا میشود هر گونه پیشنهاد و یا انتقاد در خصوص اطلاعات این نشریه را از طریق رایانامه روابط عمومی مرکز آمار ایران به نشانی info@sci.org.ir و یا از طریق آدرس پستی تهران، خیابان دکتر فاطمی، نبش رهی معیری، پلاک۱ صندوق پستی ۱۴۱۵۵-۶۱۳ ارسال نمایند.
امید است این نشریه بتواند برای برنامه ریزان و سیاست گذاران در جهت برنامهریزی دقیقتر و برای جامعه دانشگاهی در جهت مطالعات کاربردی مفید واقع شود. در پایان مرکز آمار ایران لازم میداند از زحمات مسولان و کارشناسان محترم دستگاههای اجرایی مشارکت کننده در تغذیه اطلاعات این نشریه کمال تشکر و قدردانی را نماید.