این مطلب توسط آقای سید نعمت ا... میرفلاح نصیری، معاون طرح های آماری و امار های ثبتی مرکز آمار ایران تهیه شده است.
مقدمه
امروزه در حکمرانی ها، داده ها نیروی محرکه اقتصادهای مدرن قلمداد می شوند. این واقعیت را باید پذیرفت که دستگاه ها، موسسات، نهادها، کسب و کارها، خانوارهاو... باید داده های اساسی نظام آماری کشور را در چارچوب اصول بنیادین آمارهای رسمی به اشتراک بگذارند. با توجه به تحولات رخ داده در زمینه تولید و انتشار آمارهای رسمی، لازم است در جهت ارتقاء و توسعه نظام جمع آوری داده ها، راهبردهای آن تبیین شود. اگر راهبرد را نیز به طور معمول یک واژه مدیریتی در نظر بگیریم، معنی آن به طور خلاصه می تواند برنامه جامع برای دستیابی به اهداف و ماموریت ها باشد. حال اگر یکی از ماموریت های اصلی نظام آماری کشور را جمع آوری داده فرض کنیم لاجرم باید راهبردهای آن مشخص باشد. در جوامع مبتنی بر شواهد تقاضا برای آمار و اطلاعات به همراه تقاضا براي ارتقاي کیفیت آمار و همچنين تجزیه و تحلیل ها به سرعت در حال افزایش است. در عین حال، یکی از اهداف سازمان هاي آماري کاهش بار پاسخگويي در جمع آوری داده های آماری است. جمع آوری داده باید همواره با استفاده از فناوری همراه باشد. چالش جمع آوری داده ها در سازمان هاي آماري، جمع آوری اطلاعات بیشتر با کیفیت بهتر و هزینه کمتر است.
راهبرد اصلي جمع آوری داده ها
راهبردهای اصلی جمع آوری داده ها می تواند بر اساس دو هدف زیر تدوین شود، تحت این اهداف جمع آوری و استفاده از داده ها نه تنها تهدید نیست بلکه فرصت پذیرفته شده در نظام آماری است. مطابق این راهبردها چه داده هایی باید و چه داده هایی نباید در دسترس قرار گیرند مشخص می شوند.
الف- پاسخ گويی یا به عبارتی دیگر ارايه با انگیزه داده ها
ب- جمع آوری داده های با کیفیت بهتر.
در سازمان هاي آماری، برای تدوين روش های جمع آوری داده، تمرکز در خصوص فعالیت هایی خواهد بود که برای دستیابی به اهداف اصلی در نظر گرفته شده است. اگر ابتکارات انجام شده در سازمان تأثیر مثبتی در جمع آوری مطلوب داده ها داشته باشد سازمان آمار مي تواند آن ها را سنجش نماید. بین دو هدف اصلی مذكور همبستگی زیادی وجود دارد. پاسخ دهندگان دارای انگیزه، احتمالاً رغبت بيشتري براي ارايه داده های با کیفیت بالا دارند و همچنین موسسه اي كه به داده هاي با کیفیت معروف است نیز تمايل بیشتری به پاسخ دهی دارد.
پاسخ دهندگان با انگیزه
در فرایند جمع آوری داده، انگیزه پاسخ دهندگان تحت تأثیر عواملی چون زمان مورد نیاز، چگونگی دستیابی به داده ها، گزارش داده های مورد تقاضا، مزایای مرتبط و اطمینان از اعداد و ارقام مورد درخواست است.
در سازمان های آماری ابتکارات راهبردي در زمینه داده ها، همواره باید با دست آوردهای زیر همراه باشد :
• موجب تلاش بیشتر برای بكار گيري منابع اطلاعاتی موجود در جمع آوری داده ها شود.
• بار پاسخگويي را در آمارگيري ها کاهش دهد.
• موجب بهبود چرخه جمع آوری داده ها از طریق بازطراحی روش جمع آوری داده ها با استفاده از نظر پاسخ گویان و کاربران آمار شود.
• به بهترين وجه ممكن، بين اهداف آماری و منافع ارایه کنندگان داده ها ارتباط برقرار کند
• منجر به بهبود خدمات سازمان آمار گردد.
جمع آوری داده های با کیفیت بالاتر
تا حد زیادی ابزارها و روش های مورد استفاده در جمع آوری داده ها مبانی اصلی کیفیت داده ها قلمداد می شوند. روش های مورد استفاده در فعالیتهاي روزمره اداري و آمارگيري باید مبتنی بر اطلاعات کامل و مرتبط با جمع آوری داده ها باشد. هم فرآیند انجام کار و هم نتایج تلاش سازمان آمار برای جمع آوری داده های با کیفیت، باید به نحو مناسبی سنجش و مستند شوند.
ابتکارات راهبردي در زمینه کیفیت داده ها باید دارای دست آوردهای زیر باشد:
• بهبود ابزارهای جمع آوری داده ها و نوين سازي را در پي داشته باشد.
• بطور نظام مند از روش هایی را که تأثیر مثبتی روی نرخ پاسخ دهي دارند، استفاده کنند.
• به طور منظم و موثر از طریق پاسخگويان خطاها را اصلاح کند.
دامنه راهبردها
سازمان آمار باید بخش عمده جمع آوری داده ها را حول استفاده از ثبت های اداری متمرکز نماید. این کار بايد با همکاری سایر نهادهای عمومی به منظور استفاده از ثبت های اداری و در جهت تقويت و توسعه تولید آمار باشد. بعلاوه تلاش ها برای توسعه محتوا و کیفیت سیستم های مختلف برای تهیه چارچوب های آماری نیز مورد توجه قرار گیرد.
يكپارچگي و ارتباط الکترونیکی بین سازمان های دارای اطلاعات، سازمان آمار را قادر می سازد تا محافظت از اطلاعات عمومی با کیفیت بالا برای اهداف آماری اطمینان حاصل کند و از داده ها و فراداده هاي مرتبط به طور کارآمد و ایمن استفاده نمايد. همچنین در صورت لزوم، سازمان آمار باید با صاحبان ثبت هاي اداري همکاری کند تا چگونگی اندازه گیری کیفیت داده ها و روشهای جمع آوری اطلاعات را توسعه دهد.
افزایش جمع آوري خودکار داده از كسب و كارها
سازمان آمار باید تلاش خود را برای جمع آوري داده ها به صورت خودکار از طريق سیستم های رایانه ای پاسخ دهندگان افزايش دهد. این کار می تواند از طریق تقویت ارتباط سازمان آمار با تأمین کنندگان نرم افزار، پاسخ دهندگان و سایر شرکای مرتبط عملیاتی شود.
سازمان آمار باید حتي المقدور جمع آوري داده ها را از شرکت های بزرگ طوري هماهنگ و تشویق کند، تا با نظام مستند سازی و روال جاري اطلاعات آن ها سازگار باشد.
سازمان آمار همچنین باید در چارچوب اهداف دولت الكترونیك به تدوين گزارش هماهنگ در میان موسسات عمومی ادامه دهد به ویژه در توسعه و استفاده از گزارش خودکار و هماهنگ از سیستم های اطلاعاتی پاسخگويان.
جمع آوری داده ها متناسب با منابع اطلاعاتی پاسخ دهندگان و اولويت هاي آن
ترکیبی از روش هاي مختلف جمع آوری داده ها مي تواند مقدار داده های مورد نياز سازمان آمار را از طريق آمارگيري ها و همينطور بار پاسخ دهي و هزینه های آمارگيري ها كاهش دهد.
آمال سازمان آمار این است که قبل از ارسال پرسشنامه های جدید براي عمليات ميداني، آزمایش هاي لازم را روی آن انجام دهد. این آزمون ها شامل ارزیابی کارشناسانه و مصاحبه با پاسخ دهندگان بالقوه است. آزمایش اوليه آمارگيري های جدید بیشتر از مواردی که قبلاً انجام شده است، مورد توجه قرار می گیرد. هدف این است که طرح های آمارگيري را متناسب با منابع اطلاعاتی پاسخ دهندگان و اولويت هاي آنان تهیه نمایند.
ابزارهاي بهبود جمع آوری داده ها
ابزارهای جمع آوری داده ها برای کیفیت پاسخ ها بسیار حیاتی است. پرسشنامه ها و سایر ابزار جمع آوري داده ها در سازمان آمار باید به طور مستمر بهبود یابد.
انتخاب نمونه ها
سازمان آمار باید اندازه نمونه ها را در يك سطح پايين و قابل توجیه تعيين كند. نمونه ها باید با چرخش، بار پاسخ گويي را در دوره هاي اجرا برای اکثر پاسخ دهندگان كم نمايد. سازمان آمار ابتدا اثرات کیفیت چرخش مشارکت شرکت های متوسط را در نمونه ها بررسی نمايد. اگرچه این ابتکار تأثیری در بار پاسخگویی کل نخواهد داشت، اما در دوره های خاص از بار تک تک پاسخ دهندگان می کاهد.
تمرکز بر مزایای آمار
سازمان آمار باید فعالیت های خود را با تمرکز بر مزایای آمار و نقش مهم پاسخ دهندگان در جمع آوری داده ها به طور دایم تقویت کند.
بازخورد پاسخ دهندگان در اولویت قرار گیرد و به طور مستمر امکان گزارش گیری از طریق سيستم هاي پاسخگويان ارتقا يابد.
ایجاد خدمات پشتیبانی حرفه ای
آمارگيري های خود- اجرا مانند پرسشنامه های تحت وب و جمع آوري خودکار داده ها از سامانه هاي پاسخ دهندگان، تشكيل دهنده نظام اطلاعاتي کاربران پاسخگو به سازمان آمار مي باشد. سازمان آمار بايد خدمات حمایتی با دسترسي آسان را ارائه نمايد كه مطابق انتظارات پاسخ دهندگان است. تمام سوالات باید ثبت شود و چگونگی حل مشکلات به منظور افزایش توان کارشناسی و استفاده مجدد از تجربیات، مستند شود.
افزایش نرخ هاي پاسخ دهي و کاهش خطاهای آمارگيري
اگرچه نرخ پاسخ دهی کلی در حال حاضر رضایت بخش است، نگه داشتن آنها در سطح بالا یک چالش است. تا آنجا که ممکن است، فناوری مورد استفاده برای جمع آوری داده ها باید متناسب با دسترسی پاسخ دهندگان و تامین کنندگان داده به فناوری و دانش آنان باشد. سازمان آمار بايد به طور فعال از فناوری استفاده نمايد تا بتواند برای جمع آوری داده ها از منابع اطلاعاتی جایگزین مانند سامانه های خدمات الکترونیکی و سایر اطلاعات موجود استفاده نماید.
سازمان آمار در درجه اول سعی می کند با تدوين و بكار گيري راهبردهای بهتر، بي پاسخي را کاهش دهد. درخواست های سازمان آمار بايد به صورت الكترونيكي براي پاسخ دهندگان و تأمین کنندگان داده ارسال شود. در آمارگيري ها بايد از مشوق های مرتبط و موثر استفاده شود. سیستم های پايش بهبود یافته و آموزش در زمینه رصد، ترغيب و پیگیری باید در اولویت قرار گيرند. مصاحبه باید کارآمدتر و حرفه ای تر شود و در جمع آوری اطلاعات وظایف و نقش های جدیدی به مصاحبه کنندگان داده شود.
ارقام پاسخ باید به طور مستمر در یک سطح معقول و منطقی به منظور متعادل سازی منابع مورد استفاده و مطابق با كيفيت مورد نياز در لايه هاي مختلف پايش شود.
جمع آوری داده ها از منابع اینترنتی
سازمان آمار باید توسعه تکنیک های جمع آوری خودکار داده ها از طريق اینترنت را نظارت نمايد. در حال حاضر جمع آوری خودکار داده ها یک چالش است زیرا توصیف اطلاعات اینترنت فقط به مکان و نحوه ارائه آن گره خورده است. با این حال، اینترنت در جهت ذخیره و ردیابی اطلاعات همراه با توصیف مطالب نیز در حال تحول است. چنین تحولی امکانات جدیدی را برای جمع آوری داده های آماری توسط سازمان آمار فراهم خواهد کرد.
مدیریت بهبود کیفیت
برای بهبود کارایی و کیفیت جمع آوری داده ها، سازمان آمار به مديريت بهتر اطلاعات نیازمند است. این اطلاعات باید از سیستم هایی که برای تكميل و ارسال داده ها، استفاده مي شود تولید شود. سیستم ها بايد برای مدیریت فعالیت های مصاحبه و فرآیندهای جمع آوري داده استفاده شود. سیستم مدیریت علاوه بر کنترل منابع مورد استفاده در هنگام جمع آوری داده ها، باید کیفیت پاسخ را مستند کرده و فرآیند اطلاعات مربوطه را كه به پاسخ دهندگان برمی گردد ارايه نمايند. پاسخ دهندگان داخلی و خارجی باید بتوانند فرايند جمع آوری داده ها را پايش كنند.
برای اینکه بتوان کیفیت و تأثیرات کنترل و بازنگری در داده های جمع آوری شده را مستند نمود، شاخص های مختلف کیفیت داده های جمع آوری شده بايد تدارك شود. شاخص های کیفیت مانند موارد ذکر شده در زیر به طور منظم معرفی و جمع آوری شوند:
• كيفيت ثبت
• کیفیت پرسشنامه
• خطاهای پوشش،
• نمونه نامطمئن،
• بي پاسخی،
• خطاهای اندازه گیری و خطاهای پردازش
راهبرد مدیریت
فعالیت جمع آوری اطلاعات باید به گونه ای مدیریت شود تا اهداف استراتژیک را پشتیبانی کند. اقداماتی که به منظور بهبود جمع آوری داده ها انجام می شود باید به گونه ای مستند شود که ارزیابی هاي بعدی ناشي از تأثیر تصمیمات و ابتکارات را تسهیل نمایند.
توسعه تخصص
توسعه صلاحیت و دانش افراد درگير در جمع آوری داده ها جزء راهبردهاي کلان منابع انسانی سازمان آمار قلمداد مي شود. تلاش های چند جانبه برای توسعه و انجام جمع آوری داده های کارآمد با کیفیت بالا مورد نیاز است. علاوه بر صلاحیت عمومي آماری که پایه و اساس همه محصولات آماری است، سازمان آمار باید اطمینان حاصل کند که افراد آموزش دیده در زمینه روش شناسي آمارگيري ها را در اختیار دارد.
دامنه و کیفیت مجموعه مستندات جمع آوري داده ها بايد بهبود یابد و استفاده از اين مجموعه مدارك به عنوان بهترين منبع عمل، برای همه افراد آسان باشد. برای دستیابی به این مهم، باید تخصص مدیریت پروژه نيز تقویت شود.
دانش و توانایی ارائه مشاوره حرفه ای براي طراحي آمارگيري ها بايد در اولویت قرار گیرند. این مربوط به پرسشنامه های تحت وب به ویژه انواع دیگر ارتباطات الکترونیکی است. مهارت افراد باید در عملیات روزمره تقویت و تثبیت شود. علاوه بر این، افراد باید دانش خود را در مورد راهبرد های انگيزه و استخدام براي استفاده در جمع آوری داده ها بهبود دهند.
خدمات پشتیبانی باید از نظر فني و حرفه ای تقويت شود و این خدمت باید با برنامه ریزی و اجرای آمارگيري ها آمیخته شود. سازمان آمار باید با همکاری فعال نهادهاي بین المللی و با ایجاد یک جو مناسب داخلی، در زمینه روش ها و فن آوری جدید جمع آوری داده ها تخصص لازم را کسب کند.
فرایندهای انجام کار
تمام راه حل ها باید در جهت پشتیبانی از سیستم جمع آوری داده ها باشد. راه حل ها باید فعالیت های مختلف را به یکدیگر پیوند دهد و توزیع و استفاده مجدد از اطلاعات را آسان تر کند. علاوه بر این، راه حل ها باید فراست لازم را در مورد وضعیت و پیشرفت ایجاد کند و اطلاعات مدیریتی لازم را به نحوي تامين کند تا پروژه های جمع آوری داده به روشی کارآمد پیگیری شود. نمونه گیری و مدیریت داده ها باید در جمع آوری داده ها بیشتر درآميخته شود.
سازمان آمار باید تمام پرسش های مرتبط با جمع آوری داده ها با کیفیت داده های جمع آوری شده را مطابق با شیوه و استانداردهای توصیه شده تدوین نماید. درك این پرسش ها باید براي افراد خارج از سازمان آمار كه درگير در جمع آوري داده ها هستند نیز آسان باشد تا بدانند در کجا و چگونه چنین سوالی را طرح کنند.
هدف سازمان آمار، جمع آوری داده ها با دقت بالا، پردازش و اطلاع رسانی آن است، به طوري كه اشاعه انها باید مطابق تقویم توافق شده و در زمان مناسب و با کیفیت مناسب و استفاده صحیح از منابع انجام شود.
کاربران راضی
ثقل اصلی راهبرد هاي مدیریتي، تمرکز برای ارایه خدمات و محصولات خوب است. انتظارات و رضایت کاربران سازمان آمار از خدمات و محصولات بايد در نظرسنجی های منظم سنجش و مستند شود و به سهولت در اختيار قرار گيرد.
منابع: این مطالب با اقتباس از منابع موجود در سایت سازمان ملل، سازمان های آماری کشورهایی چون نروژ، انگلستان و کانادا تدوین شده است.